Schoolklimaat: de school als oefenplaats

Aan de slag met het schoolklimaat

Kernvragen

• Hoe gaan we binnen het gespecialiseerd onderwijs om met leerlingen, rekening houdend met hun specifieke behoeften, zodat zij actief kunnen oefenen met basiswaarden en burgerschapscompetenties?
• Hoe creëren we een veilige, voorspelbare en gestructureerde oefenomgeving waarin alle leerlingen zich kunnen ontwikkelen, rekening houdend met hun specifieke behoeften?
• Wat zijn de regels en afspraken binnen de school?
• Hoe zorgen we ervoor dat leraren én ondersteunend personeel actief onze waarden en regels voorleven en daarbij rekening houden met de specifieke uitdagingen van de leerlingen?

Werken aan een veilige oefenplaats

Een sociaal veilig klimaat op school vraagt zowel gerichte preventie als adequaat handelen bij incidenten. Cruciaal is dat de school opereert vanuit gemeenschappelijk gedragen waarden, zichtbaar in het pedagogisch handelen en de schoolcultuur. Proactief werken aan een sociaal veilige omgeving betekent dat de school een duidelijk moreel kompas hanteert en leerlingen leert respectvol samen te leven. Hierbij horen onder andere:

• iedereen gelijkwaardig behandelen;
• begrip en tolerantie tonen voor andere opvattingen;
• discriminatie voorkomen.

Het schoolbestuur is verantwoordelijk voor een schoolcultuur die in lijn is met de basiswaarden (vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit). De school fungeert zo als oefenplaats voor het omgaan met deze waarden en het dagelijks handelen daarnaar.

Burgerschap en veiligheid zijn in de praktijk nauw met elkaar verbonden. Het begint bij een heldere kern van gemeenschappelijke waarden, die de school uitwerkt in het curriculum en de dagelijkse praktijk. Professionals leven deze waarden voor, leerlingen oefenen ermee en de omgeving ondersteunt dit proces.

Voor praktische handvatten en ondersteuning op het gebied van sociale (on)veiligheid verwijzen we naar: www.schoolenveiligheid.nl.

Elke gemeente heeft de wettelijke plicht om meldingen en klachten van discriminatie te behandelen en te registreren. Voor hulp bij discriminatie kun je contact opnemen met het antidiscriminatiebureau in jouw regio. Dat kan telefonisch (0800 0880) of via het meldformulier op www.discriminatie.nl.

Schurende gespreken

Het vormgeven van de school als democratische oefenplaats komt ook tot uiting in gesprekken over gevoelige onderwerpen. Juist wanneer opvattingen wringen, biedt de school een belangrijke oefenplaats. In een vitale democratische samenleving is er altijd ruimte voor verschillen van opvatting. Binnen de school kunnen deze gesprekken gevoerd worden, zodat leerlingen kunnen oefenen in het respectvol omgaan met verschillen. Een aanbod van verschillende trainingen om docenten te scholen in het voeren van deze ‘Schurende gesprekken’ vind je op: https://schurendegesprekken.expertisepuntburgerschap.nl/.

Hulpmiddelen bij werken aan het schoolklimaat

Gedragen Gedrag

Aan de hand van alledaagse gedragingen in de school van leerlingen en personeel ga je met elkaar het gesprek aan over wat je wel en niet acceptabel vindt en welke waarden daaronder liggen. Zo kom je met elkaar tot gedragen gedrag en kun je met elkaar bespreken wat de waarden in de praktijk betekenen voor gedrag dat je verwacht.

Ga naar Gedragen Gedrag

Pas op de plaats: In gesprek over de school als oefenplaats voor burgerschap

Bewust vormgeven aan burgerschapsonderwijs binnen het pedagogisch klimaat, vraagt om afstemming binnen het team. Deze afbeelding van de school als oefenplaats en de bijbehorende gespreksoefeningen helpen je op weg. Enerzijds geeft de afbeelding zicht op wat er allemaal al (ongemerkt) gebeurt in de school. Anderzijds maakt deze duidelijk waar je school een volgende stap kan zetten. Aan de hand van dit instrument werken jullie naar een gezamenlijk kader toe, dat als leidraad kan dienen voor het alledaagse handelen in de school als oefenplaats voor burgerschap. Vervolgens kun je kijken hoe het curriculum aansluit bij de doelen die je met het team hebt besproken.

Ga naar Pas op de plaats

Struisvogel Sessie

Dit is een toolkit die vertrekt vanuit morele dilemma’s waar je in de praktijk tegenaan loopt. In de drie stappen ‘praten’, duiden’, ‘doen’ reis je van het persoonlijke referentiekader naar de bredere context en bepaal je uiteindelijk met elkaar de handelingsrichting. Bekijk de toelichting.

Ga naar de Struisvogel Sessie

Burgerschap en sociaal-emotioneel leren

Dat er een relatie is met burgerschapsontwikkeling staat vast, maar burgerschapsvorming vraagt meer dan een programma voor sociaal emotioneel leren (SEL). Hessel Nieuwelink, lector burgerschapsonderwijs aan de Hogeschool van Amsterdam, dook in de relatie van SEL en burgerschap en kwam tot verrassende inzichten die gebundeld zijn in het werk met de niet-zo-verrassende titel: Burgerschap en sociaal-emotioneel leren: de overeenkomsten en verschillen. Het boekje is downloadbaar en helpt de bassischool verder met de twee gebieden integraal verbinden.

Ga naar Burgerschap en sociaal-emotioneel leren

TerInfo

TerInfo is een project van de Universiteit Utrecht, opgericht door hoogleraar Beatrice de Graaf. Het materiaal van TerInfo is gratis beschikbaar voor alle docenten om ze te helpen bij het bespreekbaar maken van terrorisme, politiek geweld en disruptieve momenten. Hiermee draagt TerInfo bij aan de weerbaarheid van leerlingen.
TerInfo biedt: een onafhankelijke kennisbank, lesbrieven, kant-en-klare lessen op verschillende niveaus, pedagogische handvatten bij het bespreken van gevoelige thema’s, en wetenschappelijke inzichten over wat jongeren weten over, vinden van en voelen bij terrorisme.

Ga naar de website

Werken aan het schoolklimaat: Inspiratie

Kijken 

Frank Weijers 
Frank Weijers neemt je mee in een praktische methode om echt goede gesprekken te voeren op school; gesprekken waarin we vrijmoedig spreken, openhartig luisteren en conflicten aangaan. [45 minuten]

Fleur Nollet en Sylvia van Bragt 
Investeren in een sociaal veilige oefenplaats en schoolcultuur is cruciaal voor goed  burgerschapsonderwijs. Adviseurs Sylvia van Bragt en Fleur Nollet van School & Veiligheid nemen je mee in dit onderwerp en geven enkele concrete instrumenten om mee aan de slag te gaan. [45 minuten]

Samira el Boutchibti en Chris Holman
Nederland is van ons allemaal en de wereld is van iedereen. Adviseur, schrijver en trainer Samira el Boutchibti en practor burgerschap Chris Holman wisselen uit over
burgerschapsonderwijs, de professionalisering van leraren die gewenst is en hoe burgerschapscompetenties van leerlingen bezien en gemeten kunnen worden. [45 minuten]

Karim Amghar 
Karim Amghar, docent en programmamaker, beschouwt burgerschap als het fundament van een goed onderwijssysteem: ‘Als je fundament rot is, kun je er een prachtig huis op bouwen. Maar als het gaat stormen, valt het huis om. Bouw dus aan een sterk fundament, zodat het huis stevig staat! [45 minuten]

Hanneke Felten
Hanneke Felten buigt zich als senior-onderzoeker bij Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS) al lange tijd over de vraag hoe discriminatie effectief is te voorkomen en deelt haar recente inzichten en praktische handvatten om in de klas en school vooroordelen te verminderen. [45 minuten]

• Informatievideo’s burgerschapsonderwijs

Bevordering van burgerschap door het schoolklimaat

Lezen

Fleur Nollet – Burgerschapsonderwijs begint bij de school cultuur >>>
Willemijn Rinnooy Kan – ‘Anders’ ben je niet alleen >>>
Willemijn Rinnooy Kan – Jonge mensen zijn ook nú al burger en onderdeel van een groter geheel >>>
Adviezen voor het aangaan van een gesprek >>>
Poster Fawaka WereldBurgerschap – Handvatten om invulling te geven aan wereldburgerschap >>>
Poster Burgerschap: Bekijk wat er allemaal onder burgerschap kan vallen >>>