HomeGespecialiseerd onderwijs (GO)Democratische betrokkenheid

Democratische betrokkenheid

SLO heeft definitieve conceptkerndoelen gepubliceerd voor het leergebied burgerschap. Dit leergebied burgerschap valt uiteen in drie domeinen:

A. Democratische oefenplaats
B. Samenleven in een democratische rechtsstaat
C. Vormgeven aan democratische en maatschappelijke betrokkenheid

Het thema democratische betrokkenheid komt aan de orde in het domein ‘Vormgeven aan democratische en maatschappelijke betrokkenheid’. Het thema past bij het conceptkerndoel ‘De leerling doet ervaring op met democratische en maatschappelijke betrokkenheid’.

De definitieve conceptkerndoelen gelden voor het primair onderwijs, de onderbouw van het voortgezet onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs uitstroomprofiel vervolgonderwijs. Aanvullend is de conceptversie van de functionele kerndoelen burgerschap gepubliceerd, voor leerlingen die zeer moeilijk lerend zijn of een meervoudige beperking hebben en uitstromen naar arbeidsmarkt en dagbesteding.

Deze pagina biedt momenteel informatie over de conceptkerndoelen burgerschap en wordt aangevuld met informatie over de functionele kerndoelen burgerschap zodra deze definitief zijn.

Wat houdt het in?

Democratische betrokkenheid is belangrijk voor burgerschap. Het uitgangspunt is dat leerlingen leren om verantwoordelijk om te gaan met de democratische waarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit.

Leerlingen leren bij burgerschap hoe ze in verschillende rollen, ook als leerling, kunnen bijdragen aan het vormgeven van de samenleving, waarbij democratische betrokkenheid een belangrijk middel is. Ze leren over invloed en macht, welke mogelijkheden ze hebben om invloed uit te oefenen en hoe trajecten van inspraak en besluitvorming op allerlei niveaus kunnen worden vormgegeven. . Ze doen ervaring op met het uitdrukken van eigen standpunten, luisteren naar argumenten van anderen, compromissen sluiten en omgaan met de uitkomsten van besluitvormingsprocessen. Democratische betrokkenheid laat leerlingen ervaren dat hun stem gehoord en gewaardeerd wordt en dat ze kunnen bijdragen aan het vormen van de samenleving.

Leerlingen leren dat democratie niet draait om de macht van de meerderheid, maar ook zorg voor de standpunten en belangen van minderheden impliceert. Omdat democratie een vorm van bestuur is die recht probeert te doen aan diversiteit in de samenleving, oefenen leerlingen respectvol om te gaan met standpunten van minderheden en gemarginaliseerde stemmen. (Bron: SLO Definitieve conceptkerndoelen burgerschap)

Waar valt aan te denken bij democratische betrokkenheid?

  • Benoemen welke bijdrage de leerling zelf levert aan democratisch handelen.
  •  Verkiezingen in de klas of de school organiseren, inclusief een campagne.
  • Het deelnemen aan excursies die de werking van de democratie zichtbaar maken, zoals een bezoek aan het gemeentehuis (so en vso/vso) of een rechtbank (vso).
  • Het deelnemen aan educatieve simulaties over bestuur en besluitvorming.
  • Reflecteren op of in beeld brengen van de eigen bijdrage aan besluitvorming in de klas of de school.
  • Aan de hand van een rollenspel verschillende aspecten en rollen van een rechtszaak verkennen.
  • Klassenvergadering over een onderwerp dat de leerlingen direct aangaat, zoals een klassenuitje.
  • Burgerinitiatief indienen bij de gemeente over een onderwerp dat relevant is voor jongeren.

(Bron: Definitieve conceptkerndoelen burgerschap en digitale geletterdheid: SLO, september 2025)

Denk verder aan:

In havo/vwo 3:

  • Het mede organiseren van een schooldebat over vraagstukken die in de school spelen.

Kennis en vaardigheden – speciaal onderwijs

Het definitieve conceptkerndoel over democratische betrokkenheid sluit aan bij de bouwsteen ‘Macht en Inspraak’ die in een eerder stadium ontwikkeld is. In de bouwstenen werden per ‘bouw’ leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op burgerschap.slo.nl. Dit overzicht is handig bij het formuleren van een doorgaande leerlijn burgerschap. De hieronder geformuleerde leerdoelen sluiten overigens niet altijd volledig aan bij het definitieve conceptkerndoel over democratische betrokkenheid, omdat ze in een eerdere fase zijn ontwikkeld.

Onderbouw

Leerlingen leren:

  • dat er regels en afspraken gelden thuis, op school en in de publieke ruimte, en welke consequenties het kan hebben als je regels overtreedt of afspraken schendt;
  • dat er mensen zijn benoemd of gekozen die gezag hebben of dragen op school, in de woonplaats en in het land;
  • dat er regels en afspraken gelden in ons land en welke rol verschillende mensen hebben bij het handhaven ervan; het verschil tussen regels en afspraken, en de mogelijkheden en grenzen voor leerlingen om daar over mee te praten.

Bovenbouw

  • over de werking van democratie en ons politieke bestel;
  • wat de buitenwerkingstelling van de rechtsstaat kan betekenen;
  • over verschillende visies op vrijheid, gelijkheid en solidariteit;
  • over rollen van en verhoudingen tussen mensen op school, in de buurt en in het land;
  • over manieren waarop ze besluitvormingsprocessen op vreedzame wijze kunnen beïnvloeden en hoe ze daar verantwoordelijkheid voor kunnen nemen;
  • over manieren om op school of in de eigen omgeving macht en democratische processen te organiseren en uit te oefenen.

(Bronnen: SLO Definitieve conceptkerndoelen burgerschap, 2025 en SLO Bouwstenen Burgerschap)

Kennis en vaardigheden – voortgezet speciaal onderwijs

Onderbouw

Leerlingen leren:

  • over de werking en waardering van de staatsinrichting van Nederland en Europa en het belang van de scheiding der machten;
  • over de voor- en nadelen en de (on)mogelijkheden van internationale samenwerking binnen de Europese Unie en de Verenigde Naties;
  • over manieren waarop ze besluitvormingsprocessen kunnen organiseren;
  • over manieren om op school of in de eigen omgeving macht en democratische processen te onderzoeken, te organiseren en uit te oefenen;
  • over verschillende visies op vrijheid, gelijkheid en solidariteit te onderzoeken en vergelijken; over manieren om de rol van macht in actuele maatschappelijke vraagstukken te onderzoeken, en ook de mogelijkheden die zijzelf en anderen hebben om daar invloed op uit te oefenen.

(Bronnen: SLO Definitieve conceptkerndoelen burgerschap, s2025 en SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)

Bovenbouw

De definitieve conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap. Er kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de volgende leeractiviteiten:

  • Laat leerlingen nadenken over huidige en toekomstige uitdagingen aan de democratische rechtsstaat in relatie tot mondiale thema’s zoals globalisering en technologie.
  • Laat leerlingen reflecteren op bedreigingen van de democratische rechtsstaat zoals polarisering en radicalisering, de kloof tussen arm en rijk, georganiseerde criminaliteit, enzovoort.
  • Daag leerlingen uit om op te komen voor de democratische rechtsstaat, hier en elders.

(Bron: SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)

Aan de slag

Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze lesmaterialen:

Overzicht aanbieders lesmateriaal

Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap gespecialiseerd onderwijs

Vakportalen burgerschap (so en vso) – SLO

Op de websites Vakportaal burgerschap (so) en Vakportaal burgerschap (vso)  van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over democratische betrokkenheid vind je onder meer bij de thema’s: burgerschap (specifiek), burgerschap (geïntegreerd), democratische rechtsstaat en leerlingenparticipatie en -inspraak.

NPO Kennis

NPO Kennis is een kennisplatform met explainers en informatieve story’s over onderwerpen die jongeren bezighouden. Bekijk bijvoorbeeld de collectie over

Wikiwijs

Wikiwijs is een platform waar onderwijsprofessionals open lesmateriaal kunnen zoeken, gebruiken, maken en delen. Je vindt er ook lesmateriaal over burgerschap.

Inspiratie

Actueel

Afbeelding
10 september 2025Basiswaarden

Tweede Kamerverkiezingen 2025

Ga in de klas aan de slag met de Tweede Kamerverkiezingen 2025! Je vindt hier een overzicht aan informatie en leermiddelen.

Lees meer over
Afbeelding
19 augustus 2025Democratische betrokkenheidOnderwijs en Lesmateriaal

Prinsjesdag 2025

Hier vind je een overzicht van informatie en leermiddelen om aandacht te besteden aan Prinsjesdag op school.

Lees meer over

Blijf op de hoogte!

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Meld je aan!

 

Blijf op de hoogte!

Schrijf je net als 7200 andere
onderwijsprofessionals in voor
onze nieuwsbrief

"*" geeft vereiste velden aan

Selecteer één of meerdere sectoren*