Resultaten en kwaliteitszorg

Om te weten of uw school het juiste doet, en dit goed doet, is regelmatig evaluatie nodig. Door de ontwikkeling van leerlingen in kaart te brengen is het onderwijs bij te sturen en af te stemmen op de actuele leerbehoefte. Ook komen knelpunten en randvoorwaarden aan het licht, waar de school maatregelen voor kan nemen. Zo kan de school verantwoording afleggen voor de aanpak. Door naar de leerresultaten te kijken kan je bepalen of de leerlingen de beoogde kennis, houdingen en vaardigheden hebben geleerd en eigen hebben gemaakt.

Afbeelding over

IJkpunten voor resultaten

Onze school heeft inzicht in de resultaten van ons burgerschapsonderwijs.

  • Onze school brengt in kaart of de leerlingen de leerdoelen van het burgerschapsonderwijs bereiken.
  • Onze school stemt het aanbod af op wat leerlingen nodig hebben en hebben geleerd.
  • Onze school heeft inzicht in de resultaten van ons burgerschapsonderwijs. We gebruiken een betrouwbaar instrument/methode waarmee we dat vaststellen. We  beschikken over relevante criteria op basis waarvan we beoordelen of de resultaten aan onze verwachtingen voldoen en of leerlingen de leerdoelen behalen.

Bekijk alle IJkpunten

Aan de slag met resultaten

Het in kaart brengen van de leerresultaten is een onderdeel van de wettelijke opdracht. Het gaat om het in kaart brengen van de voortgang bij  leerlingen en het afleggen van verantwoording daarover.

Weet wat je meet

Om de leerresultaten op een zinvolle manier te beoordelen, is het belangrijk om eenduidige normen geformuleerd te hebben die zowel de leerdoelen als het gewenste beheersingniveau weerspiegelen.

Daarnaast is het van belang dat de resultaten op waarde kunnen worden beoordeeld door ze te vergelijken met bijvoorbeeld een landelijk gemiddelde.

Lees meer over leerresultaten in het artikel Leerdoelen, leerresultaten en opbrengstgericht werken (Onderwijskennis.nl).

Werken met summatief en formatief toetsen

Er zijn verschillende manieren om de leerresultaten van het burgerschapsonderwijs in kaart te brengen. Denk bijvoorbeeld aan een portfolio, een rapportcijfer, de beoordeling van een werkstuk of de kwalificatie ‘voldaan’ voor het meedoen aan een project.

Als je de kennis van burgerschap bij leerlingen wilt toetsen, is een summatieve vorm van toetsen in de vorm van een kennistoets een goed instrument. Als je zicht wilt krijgen op (eigen) houding en vaardigheden, kun je deze meer vinden in een effectieve vorm van feedback geven en vragen aan je leerlingen, oftewel formatief evalueren. Formatief evalueren betekent dat de school doelgericht bezig is met de ontwikkeling van de leerlingen aan de hand van feed up, feedback en feed forward. De leerling leert te werken met leerdoelen (feed up) en leert samen met de leerkracht en  medeleerlingen te reflecteren op het leren (feedback). Om daarna samen te bekijken wat de leerling nog nodig heeft om het gestelde doel te behalen (feed forward). Door volgens dit principe te werk te gaan, krijg je inzicht in waar de leerlingen staan in hun leerproces en kun je inspelen op wat de leerlingen nodig hebben. Maar ook de leerlingen zelf ontwikkelen inzicht in eigen leren.

Voorbeelden van formatief toetsen

  • Rollenspelen, zoals bijvoorbeeld Mantle of the Expert (MoE). Dit is een methodiek die drama en onderzoek gebruikt om het curriculum te bestuderen en kennis, vaardigheden en inzichten te ontwikkelen met als doel het curriculum aantrekkelijk en zinvol te maken. Lees meer.
  • Portfolio, hiermee wordt in het algemeen een verzameling van werken van iemand bedoeld.
    Er zijn echter ook portfolio’s met educatieve doelen. Hierin neemt de leerling doelen op voor zichzelf en doet daarvan verslag in de portfolio. Het ‘moderne’ portfolio is een (soms digitale) persoonlijke map met een inventarisatie van persoonlijke vaardigheden onderbouwd met bewijzen, afgemeten aan een standaard, met daarbij een persoonlijk stappenplan. Een manier om de portfolioresultaten te borgen is met behulp van een portfoliosysteem, bijvoorbeeld van Simulise.
  • Rubrics, een rubric is een (zelf)evaluatie-instrument met criteria om prestaties van leerlingen te evalueren of te beoordelen. Meestal worden rubrics gebruikt bij het nakijken van een verslag of het beoordelen van vaardigheden. Voor leerlingen is dit prettig omdat er omschreven wordt wat er van ze verwacht wordt. Leerkrachten zijn ermee geholpen omdat het zorgt voor een duidelijke richtlijn waarbij leerlingen betere feedback kunnen krijgen.
  • Klassikaal of individueel kindgesprek, deze bevatten 4 voorbereidingsstappen (Delfos, 2010)
    a) Voorbereiding. Sta stil bij de groep of de leerling en bereid hen voor op het gesprek zodat zij er al over na kunnen denken.
    b) Introductie. Verhelder de aanleiding van het gesprek, geef hierbij aan wat voor soort gesprek het is en bespreek hierbij de doelen van de leerlingen en jezelf.
    c) Kern. Luister naar het verhaal van je leerlingen, vat deze samen en vraag door, tot je het verhaal begrijpt. Check dit ook.
    d) Afronding. Maak een afspraak en rond het gesprek positief af. Check dan of de gespreksdoelen (op groeps- en individueel niveau) zijn gehaald en vraag de leerlingen om feedback op het gesprek.

Werken met een gestandaardiseerd meetinstrument

De school kan de burgerschapscompetenties van leerlingen in kaart brengen door (ook) een gestandaardiseerd instrument te gebruiken. Dat maakt het gemakkelijker om de resultaten op een zinvolle manier beeld te brengen. De school kan ervan uitgaan dat een gestandaardiseerd instrument betrouwbaar en valide is en er zijn criteria om de resultaten te beoordelen. Meestal is daarbij sprake van een benchmark-aanpak. Dat wil zeggen dat de uitkomsten van de meting worden vergeleken met bijvoorbeeld de resultaten van een eerdere meting, zodat zichtbaar wordt of er sprake is van groei. Ook kunnen de resultaten worden vergeleken met de resultaten van andere, vergelijkbare scholen.

Overzicht meetinstrumenten

Scholen hebben de wettelijke plicht om leerlingen de sociale en maatschappelijke competenties aan te leren die nodig zijn voor hun vervolgonderwijs, de arbeidsmarkt en voor de maatschappij. Scholen dienen een goed beeld hebben van de kenmerken van haar leerlingpopulatie en beschikken over ambitieuze verwachtingen wat betreft het niveau dat leerlingen op dit gebied kunnen bereiken. Ze spannen zich zichtbaar in om ervoor te zorgen dat leerlingen die de school verlaten daaraan voldoen.

Scholen brengen daarbij ook de resultaten op een betrouwbare en inzichtelijke manier in kaart. Daarmee laat de school zien welk effect het gegeven burgerschapsonderwijs sorteert op leerlingen en in hoeverre de beoogde competenties bereikt worden. Meetinstrumenten spelen hierbij een grote rol; zij kunnen deze effecten (‘resultaten’) objectiveren en fungeren als informatiebron voor verdere kwaliteitszorg (doorontwikkeling van het burgerschapsonderwijs). De hieronder genoemde meetinstrumenten kunnen dus worden gebruikt om de ontwikkeling van burgerschapscompetenties van leerlingen inzichtelijk te maken.

Bij de meetinstrumenten kan een onderscheid worden gemaakt in gestandaardiseerde en niet-gestandaardiseerde meetinstrumenten. Dit verschil lichten we hieronder nader toe.

Gestandaardiseerde meetinstrumenten

Gestandaardiseerde meetinstrumenten kennen een identieke vorm van bevraging. Het hoofdkenmerk dit type instrument is de in alle situaties gelijke werkwijze (in inhoud, vorm en wijze van afname). Met deze instrumenten kunnen resultaten tussen groepen leerlingen of scholen vergeleken worden en door de loop van tijd. Dit type meetinstrument wordt gebruikt bij kwantitatief onderzoek.

Vragenlijsten

  • Met Burgerschap Meten meet je burgerschapscompetenties van je leerlingen aan de hand van gestandaardiseerde vragenlijsten. Er wordt gemeten op drie aspecten: kennis, houding en vaardigheden. Deze worden op vier verschillende schalen gescoord: democratisch handelen, maatschappelijk verantwoord handelen, omgaan met conflicten en omgaan met verschillen. Deelname is gratis, mits de onderzoeksresultaten gedeeld worden met de Universiteit van Amsterdam.
  • Sociale Competentie ObservatieLijst (SCOL) is een leerlingvolgsysteem voor sociale competentie, welbevinden en sociale veiligheid. Het SCOL-pakket bestaat uit een softwareprogramma, ondersteund door een configuratiehandleiding en een inhoudelijke gebruikershandleiding. Het meetinstrument SCOL is wetenschappelijk onderbouwd en voldoet aan de kwaliteitseisen die de Onderwijsinspectie stelt.
  • Zien! is een webbased systeem dat het sociaal-emotioneel functioneren van leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs in kaart brengt.

Niet-gestandaardiseerde meetinstrumenten

Niet-gestandaardiseerde meetinstrumenten kennen een open vorm van bevraging. Hiermee kan onderliggende informatie zichtbaar gemaakt worden, zoals de argumenten of overwegingen van leerlingen. Dit type meetinstrument wordt gebruikt bij kwalitatief onderzoek.

Portfoliosystemen

  • Simulise: Of burgerschap een eigen vak is op het rooster, of bij verschillende vakken terugkomt, een portfolio kan de centrale plek zijn waar de ontwikkeling van leerlingen zichtbaar wordt. Leerlingen kunnen hun activiteiten bijhouden, laten zien op welke manier zij betrokken zijn bij maatschappelijke kwesties en bovenal reflecteren op hoe de inzet voor burgerschap heeft bijgedragen aan hun persoonlijke groei en ontwikkeling. Dit portfolio van Simulise nemen zij mee naar hun vervolgopleiding of de werkvloer, waar zij de burgerschapsontwikkeling voortzetten.
  • Qompas voor de klas en het burgerschapsportfolio: Op dit moment is Qompas een burgerschapsportfolio aan het ontwikkelen voor Qompas voor de klas, omdat de inspectie onder andere vraagt om inzichten in de ‘resultaten’ van leerlingen. De eerste versie van ons burgerschapsportfolio wordt gelanceerd tijdens het schooljaar 24-25.
  • Burgerschapsmonitor van Kleine Grote Denkers: als onderdeel van haar methode heeft Kleine Grote Denkers een monitor ontwikkeld. Deze monitor richt zich niet op het ‘harde meten’, maar wel op inzicht door samen te spelen en zelf te leren denken (en reflecteren).

Rubrics

  • Remmert Daas (universitair docent aan de Universiteit van Amsterdam) ontwikkelde drie rubrics: over democratisch handelen, maatschappelijk verantwoord handelen en omgaan met verschillen. Elk van de rubric bestaat uit drie onderdelen – kennis, houding en vaardigheid – die omschreven worden op vier niveaus. Zo ontstaat een tabel met 12 cellen, waarin elke cel beoogt te beschrijven hoe het beheersingsniveau van de leerling of student in de praktijk zichtbaar zou kunnen zijn.

Vignettes

  • Een vignette is een korte situatieschets die aan leerlingen wordt voorgelegd. Over deze situaties worden leerlingen naar hun oordeel of interpretatie gevraagd, waarmee inzichtelijk wordt gemaakt hoe leerlingen over bepaalde onderwerpen denken of tot bepaalde antwoorden komen. Vignettes zijn vooralsnog niet beschikbaar als meetinstrument.

Formatief evalueren

  • Formatief evalueren is, zoals gedefinieerd in dit artikel van Onderwijskennis.nl, “een interactief en cyclisch proces waarin de leraar door de inzet van effectieve didactiek tijdig zicht krijgt op waar de leerlingen staan en op wat zij nodig hebben om een vervolgstap te nemen.” Ondersteuning van de leerling in het bereiken van leerdoelen, zonder dat zij hierbij hun motivatie verliezen, is hierbij het belangrijkste doel. SLO biedt hiervoor enkele handreikingen op haar website.

Eerder overzicht

Een eerder overzicht van meetinstrumenten voor burgerschapscompetenties is terug te vinden in Verkenning instrumenten opbrengstgericht burgerschapsonderwijs. Deze rapportage biedt een verkenning van de instrumenten die voorhanden zijn. In een overzicht is weergegeven voor welke klassen een instrument in te zetten is en is de bruikbaarheid beoordeeld op actualiteit, normering en gebruiksvriendelijkheid.

Meer informatie

Wil je meer achtergrondinformatie over meetinstrumenten? Bekijk dan de pagina ‘Leerdoelen, leerresultaten en opbrengstgericht werken’ van Onderwijskennis.nl.

Jouw meetinstrument op deze pagina?

Wil je jouw meetinstrument laten opnemen in deze lijst? Mail dan naar communicatie@expertisepuntburgerschap.nl. Vermeld in de mail wat voor type meetinstrument het is (gestandaardiseerd of niet-gestandaardiseerd), een korte beschrijving van het instrument en een hyperlink naar de plek waar scholen het instrument kunnen raadplegen.

IJkpunten voor kwaliteitszorg

Onze school zorgt ervoor dat de randvoorwaarden voor goed burgerschapsonderwijs op orde zijn.

  • Onze school evalueert regelmatig de kwaliteit en resultaten van het burgerschapsonderwijs. We hebben daarvoor een vaste werkwijze.
  • Onze schoolleiding volgt of de afspraken over burgerschapsonderwijs worden nagekomen, en spreekt mensen aan als dat niet zo is.
  • Onze schoolleiding leeft onze visie op burgerschap voor en draagt die actief uit.
  • Onze school heeft voldoende middelen (tijd, materiaal, geld) om het burgerschapsonderwijs dat we willen vorm te geven.
  • Ons bestuur heeft inzicht in het burgerschapsonderwijs en de resultaten daarvan, zorgt voor de voorwaarden om de kwaliteit te bewaken en verbeteren, en ziet erop toe dat de benodigde acties succesvol worden uitgevoerd.

Bekijk alle IJkpunten

Aan de slag met kwaliteitszorg

Kwaliteitszorg gaat over het bewaken en verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs. Burgerschapsonderwijs hoort ook meegenomen te worden in de gebruikelijke kwaliteitszorg, waaronder de evaluatiecyclus en de periodieke tevredenheidsmetingen. Het gaat erom de kwaliteit van het burgerschapsonderwijs in kaart te brengen, te bevorderen en te bewaken.  Op basis van een visie op burgerschapsontwikkelingen, geformuleerde leerdoelen en ontwikkelde leerplannen worden de resultaten in kaart gebracht. Als er tekortkomingen worden vastgesteld, voer je aanpassingen door.

Kernvragen

  • Wat doen we al?
  • Wat gaat goed en wat moet er beter?
  • Realiseren we onze ambities?
  • Voldoen we aan de wettelijke eisen?

Gebruiken van zelfevaluatie-instrumenten

Het is niet altijd gemakkelijk en vraagt soms veel inspanning om al deze informatie te verzamelen. Om het proces van informatieverzameling te vereenvoudigen kan de school de QuickScan Burgerschap uit voeren. Eén of meer personen uit de school beantwoorden de vragenlijst waaruit blijkt in hoeverre ze tevreden zijn over het burgerschapsonderwijs. Het levert een beeld op waar verbetering nodig of wenselijk is.

Werken aan resultaten en kwaliteitszorg: Inspiratie

Schoolvoorbeeld

De LEV scholengroep West Nederland bestaat uit 25 gereformeerde basisscholen. Guido de Bruin vertelt hoe hij samen met een kerngroep van zeven directeuren de basis heeft gelegd voor de scholen om zelf verder in te vullen. >>>

Kijken 

  • Informatievideo’s burgerschapsonderwijs 

Blijf op de hoogte!

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

"*" geeft vereiste velden aan

Selecteer één of meerdere sectoren*