HomeVoortgezet onderwijsBeleid en regelgevingSchoolklimaat: de school als oefenplaats

Schoolklimaat: de school als oefenplaats

Een school is niet alleen een plek waar leerlingen kennis opdoen, maar ook een oefenplaats waar zij leren samenleven. In een positief schoolklimaat worden de democratische spelregels zichtbaar voorgeleefd en zijn de basiswaarden van de democratische rechtsstaat voelbaar in de omgang met elkaar. Zo ontstaat een omgeving waarin leerlingen burgerschap kunnen oefenen en ontwikkelen.

Afbeelding over

Burgerschap geef je niet alleen vorm in lessen: je brengt het vooral in praktijk. Alles wat je doet en laat, draagt bij aan de ontwikkeling van leerlingen. Welk gedrag laat je zien? Hoe ga je om met pestgedrag? Hoe maak je lastige onderwerpen bespreekbaar?

Burgerschapsvorming vindt plaats in sociale interacties met medeleerlingen en docenten. Deze momenten bieden kansen om vaardigheden te oefenen en waarden te internaliseren. Alleen door actief te oefenen en voorbeeldgedrag zichtbaar te maken, neemt het leereffect toe. Door democratische spelregels voor te leven en expliciet bespreekbaar te maken, ontstaat een respectvolle en veilige oefenplaats.

De school is een samenleving in het klein: een oefenplaats waar leerlingen leren omgaan met basiswaarden, diversiteit, identiteit, democratie en omgangsvormen. Juist de interactie met leerlingen die anders zijn of andere denkbeelden hebben, helpt hen een verdraagzame houding te ontwikkelen. Wanneer democratische spelregels en schoolwaarden samen zichtbaar worden voorgeleefd, ontstaat een omgeving waarin leerlingen ze actief kunnen oefenen en in de praktijk kunnen brengen.

Dit artikel van Onderwijskennis.nl gaat nader hierop in.

IJkpunten voor schoolklimaat

Onze school heeft een klimaat dat past bij de leerdoelen van ons burgerschapsonderwijs.

  • Onze visie op burgerschap zie je terug in het sociale klimaat in onze klassen en in de school.
  • Onze school biedt een veilig klimaat waarin ruimte is voor verschillen.
  • Er heerst op onze school een open klimaat waarin gevoelige onderwerpen besproken kunnen worden.
  • Onze pedagogische aanpak is afgestemd op de leerdoelen. Als team (schoolleiding, onderwijzend en niet onderwijzend personeel) hebben we daarover afspraken gemaakt, die we ook in praktijk brengen.
  • Onze didactische aanpakken zijn afgestemd op de leerdoelen. Als team hebben we daarover afspraken gemaakt, die we ook in praktijk brengen.
  • Op onze school leven we voor wat wij onder ‘goed burgerschap’ verstaan. In ons doen en laten brengen wij als medewerkers de leerdoelen (en de burgerschapscompetenties) zelf in praktijk. We hebben daar als team ook afspraken over gemaakt.

Bekijk alle IJkpunten

Aan de slag met het schoolklimaat

Kernvragen

  • Hoe gaan we met elkaar om binnen de school zodat leerlingen actief oefenen met basiswaarden en burgerschapscompetenties?
  • Hoe zorgen we voor een veilige oefenomgeving?
  • Wat zijn de regels en afspraken binnen de school?
  • Hoe zorgen we dat docenten onze waarden, normen, regels en afspraken voorleven?

Werken aan een veilige oefenplaats

Een sociaal veilig klimaat op school vraagt zowel gerichte preventie als adequaat handelen bij incidenten. Cruciaal is dat de school opereert vanuit gemeenschappelijk gedragen waarden, zichtbaar in het pedagogisch handelen en de schoolcultuur. Proactief werken aan een sociaal veilige omgeving betekent dat de school een duidelijk moreel kompas hanteert en leerlingen leert respectvol samen te leven. Hierbij horen onder andere:

  • iedereen gelijkwaardig behandelen;
  • begrip en tolerantie tonen voor andere opvattingen;
  • discriminatie voorkomen.

Het schoolbestuur is verantwoordelijk voor een schoolcultuur die in lijn is met de basiswaarden (vrijheid, gelijkwaardigheid en solidariteit). De school fungeert zo als oefenplaats voor het omgaan met deze waarden en het dagelijks handelen daarnaar.

Burgerschap en veiligheid zijn in de praktijk nauw met elkaar verbonden. Het begint bij een heldere kern van gemeenschappelijke waarden, die de school uitwerkt in het curriculum en de dagelijkse praktijk. Professionals leven deze waarden voor, leerlingen oefenen ermee en de omgeving ondersteunt dit proces.

Voor praktische handvatten en ondersteuning op het gebied van sociale (on)veiligheid verwijzen we naar: www.schoolenveiligheid.nl.

Elke gemeente heeft de wettelijke plicht om meldingen en klachten van discriminatie te behandelen en te registreren. Voor hulp bij discriminatie kun je contact opnemen met het antidiscriminatiebureau in jouw regio. Dat kan telefonisch (0800 0880) of via het meldformulier op www.discriminatie.nl.

Schurende gesprekken

Het vormgeven van de school als democratische oefenplaats komt ook tot uiting in gesprekken over gevoelige onderwerpen. Juist wanneer opvattingen wringen, biedt de school een belangrijke oefenplaats. In een vitale democratische samenleving is er altijd ruimte voor verschillen van opvatting. Binnen de school kunnen deze gesprekken gevoerd worden, zodat leerlingen kunnen oefenen in het respectvol omgaan met verschillen. Een aanbod van verschillende trainingen om docenten te scholen in het voeren van deze ‘Schurende gesprekken’ vind je op: https://schurendegesprekken.expertisepuntburgerschap.nl/

Hulpmiddelen bij werken aan het schoolklimaat

Gedragen Gedrag

Aan de hand van alledaagse gedragingen in de school van leerlingen en personeel ga je met elkaar het gesprek aan over wat je wel en niet acceptabel vindt en welke waarden daaronder liggen. Zo kom je met elkaar tot gedragen gedrag en kun je met elkaar bespreken wat de waarden in de praktijk betekenen voor gedrag dat je verwacht.

Ga naar Gedragen Gedrag

Pas op de plaats: In gesprek over de school als oefenplaats voor burgerschap

Bewust vormgeven aan burgerschapsonderwijs binnen het pedagogisch klimaat, vraagt om afstemming binnen het team. Deze afbeelding van de school als oefenplaats en de bijbehorende gespreksoefeningen helpen je op weg. Enerzijds geeft de afbeelding zicht op wat er allemaal al (ongemerkt) gebeurt in de school. Anderzijds maakt deze duidelijk waar je school een volgende stap kan zetten. Aan de hand van dit instrument werken jullie naar een gezamenlijk kader toe, dat als leidraad kan dienen voor het alledaagse handelen in de school als oefenplaats voor burgerschap. Vervolgens kun je kijken hoe het curriculum aansluit bij de doelen die je met het team hebt besproken.

Ga naar Pas op de plaats

Struisvogel Sessie

Dit is een toolkit die vertrekt vanuit morele dilemma’s waar je in de praktijk tegenaan loopt. In de drie stappen ‘praten’, duiden’, ‘doen’ reis je van het persoonlijke referentiekader naar de bredere context en bepaal je uiteindelijk met elkaar de handelingsrichting. Bekijk de toelichting.

Ga naar de Struisvogel Sessie

TerInfo

TerInfo is een project van de Universiteit Utrecht, opgericht door hoogleraar Beatrice de Graaf. Het materiaal van TerInfo is gratis beschikbaar voor alle docenten om ze te helpen bij het bespreekbaar maken van terrorisme, politiek geweld en disruptieve momenten. Hiermee draagt TerInfo bij aan de weerbaarheid van leerlingen.
TerInfo biedt: een onafhankelijke kennisbank, lesbrieven, kant-en-klare lessen op verschillende niveaus, pedagogische handvatten bij het bespreken van gevoelige thema’s, en wetenschappelijke inzichten over wat jongeren weten over, vinden van en voelen bij terrorisme.

Ga naar de website

Versterken Medezeggenschap

Leerlingen hebben baat bij, en recht op een samenleving die hen op eenzelfde manier en geïnteresseerd tegemoet treedt. Ze mogen een stem krijgen. Het is daarom belangrijk om leerlingen te betrekken bij en inspraak te geven op het schoolbeleid. Het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) heeft het spel ‘Schoolgebouwd’ gemaakt; een laagdrempeling rollenspel voor leerlingen, bedoeld om hun interesse te wekken voor de MR. Het spel is kosteloos beschikbaar.

Werken aan het schoolklimaat: Inspiratie

Schoolvoorbeelden

Kijken 

Frank Weijers 
Frank Weijers neemt je mee in een praktische methode om echt goede gesprekken te voeren op school; gesprekken waarin we vrijmoedig spreken, openhartig luisteren en conflicten aangaan. [45 minuten]

Fleur Nollet en Sylvia van Bragt 
Investeren in een sociaal veilige oefenplaats en schoolcultuur is cruciaal voor goed  burgerschapsonderwijs. Adviseurs Sylvia van Bragt en Fleur Nollet van School & Veiligheid nemen je mee in dit onderwerp en geven enkele concrete instrumenten om mee aan de slag te gaan. [45 minuten]

Samira el Boutchibti en Chris Holman
Nederland is van ons allemaal en de wereld is van iedereen. Adviseur, schrijver en trainer Samira el Boutchibti en practor burgerschap Chris Holman wisselen uit over
burgerschapsonderwijs, de professionalisering van leraren die gewenst is en hoe burgerschapscompetenties van leerlingen bezien en gemeten kunnen worden. [45 minuten]

Karim Amghar 
Karim Amghar, docent en programmamaker, beschouwt burgerschap als het fundament van een goed onderwijssysteem: ‘Als je fundament rot is, kun je er een prachtig huis op bouwen. Maar als het gaat stormen, valt het huis om. Bouw dus aan een sterk fundament, zodat het huis stevig staat! [45 minuten]

Hanneke Felten
Hanneke Felten buigt zich als senior-onderzoeker bij Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS) al lange tijd over de vraag hoe discriminatie effectief is te voorkomen en deelt haar recente inzichten en praktische handvatten om in de klas en school vooroordelen te verminderen. [45 minuten]

Lezen

Blijf op de hoogte!

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Meld je aan!

 

Blijf op de hoogte!

Schrijf je net als 7200 andere
onderwijsprofessionals in voor
onze nieuwsbrief

"*" geeft vereiste velden aan

Selecteer één of meerdere sectoren*