HomeVoortgezet onderwijs (VO)Democratische betrokkenheid

Democratische betrokkenheid

SLO heeft definitieve conceptkerndoelen gepubliceerd voor het leergebied burgerschap. Dit leergebied burgerschap valt uiteen in drie domeinen:

A. Democratische oefenplaats
B. Samenleven in een democratische rechtsstaat
C. Vormgeven aan democratische en maatschappelijke betrokkenheid

Het thema democratische betrokkenheid komt aan de orde in het domein ‘Vormgeven aan democratische en maatschappelijke betrokkenheid’. Het thema past bij het conceptkerndoel ‘De leerling doet ervaring op met democratische en maatschappelijke betrokkenheid’.

Wat houdt het in?

Democratische betrokkenheid is belangrijk voor burgerschap. Het uitgangspunt is dat leerlingen leren om verantwoordelijk om te gaan met de democratische waarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit.

Leerlingen leren bij burgerschap hoe ze in verschillende rollen, ook als leerling, kunnen bijdragen aan het vormgeven van de samenleving, waarbij democratische betrokkenheid een belangrijk middel is. Ze leren over invloed en macht, welke mogelijkheden ze hebben om invloed uit te oefenen en hoe trajecten van inspraak en besluitvorming op allerlei niveaus kunnen worden vormgegeven. Ze doen ervaring op met het uitdrukken van eigen standpunten, luisteren naar argumenten van anderen, compromissen sluiten en omgaan met de uitkomsten van besluitvormingsprocessen.

Democratische betrokkenheid laat leerlingen ervaren dat hun stem gehoord en gewaardeerd wordt en dat ze kunnen bijdragen aan het vormen van de samenleving. (Bron: SLO Definitieve conceptkerndoelen burgerschap)

Waar valt aan te denken bij democratische betrokkenheid?

  • Aan de hand van een rollenspel verschillende aspecten en rollen van een rechtszaak verkennen.
  • Klassenvergadering over een onderwerp dat de leerlingen direct aangaat, zoals een klassenuitje.
  • Burgerinitiatief indienen bij de gemeente over een onderwerp dat relevant is voor jongeren.
  • Verkiezingen in de klas of de school organiseren, inclusief een campagne.
  • Ervaringen van succes en teleurstelling bij inspraak en besluitvorming bespreken

(Bron: Definitieve conceptkerndoelen burgerschap en digitale geletterdheid: SLO, september 2025)

Denk verder aan:

  • Het samen opstellen van klassenregels.
  • Het deelnemen aan excursies die de werking van de democratie zichtbaar maken, zoals een bezoek aan het gemeentehuis.
  • Het deelnemen aan educatieve simulaties over bestuur en besluitvorming.
  • Het opzetten van een leerlingenraad.

In havo/vwo 3:

  • mede organiseren van een schooldebat over vraagstukken die in de school spelen.

Kennis en vaardigheden

Het definitieve conceptkerndoel over democratische betrokkenheid sluit aan bij de bouwsteen ‘Macht en Inspraak’ die in een eerder stadium ontwikkeld is. In de bouwstenen werden per ‘bouw’ leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op burgerschap.slo.nl. Dit overzicht is handig bij het formuleren van een doorgaande leerlijn burgerschap. De hieronder geformuleerde leerdoelen sluiten overigens niet altijd volledig aan bij het definitieve conceptkerndoel over democratische betrokkenheid, omdat ze in een eerdere fase zijn ontwikkeld.

Onderbouw

Leerlingen leren: 

  • uitleggen hoe in een democratische rechtsstaat macht en invloed over parlement, regering en onafhankelijke rechtsspraak zijn verdeeld;
  • vergelijken en beoordelen van verschillende vormen van inspraak en besluitvorming in de samenleving;
  • communiceren op een respectvolle wijze;
  • leren omgaan met de wensen en de stem van de minderheid in besluitvormingsprocessen;
  • reflecteren op proces en uitkomsten van inspraak en besluitvorming in de schoolomgeving;
  • over manieren waarop ze besluitvormingsprocessen kunnen organiseren;
  • over manieren om op school of in de eigen omgeving macht te onderzoeken, te organiseren en uit te oefenen.

(Bronnen: SLO Conceptkerndoelen burgerschap, maart 2024 en SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)

Bovenbouw

De conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap. Er kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de volgende leeractiviteiten:

  • Laat leerlingen nadenken over huidige en toekomstige uitdagingen aan de democratische rechtsstaat in relatie tot mondiale thema’s zoals globalisering en technologie.
  • Laat leerlingen reflecteren op bedreigingen van de democratische rechtsstaat zoals polarisering en radicalisering, de kloof tussen arm en rijk, georganiseerde criminaliteit, enzovoort.
  • Daag leerlingen uit om op te komen voor de democratische rechtsstaat, hier en elders.

(Bron: SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs) 

Aan de slag

Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze lesmaterialen:

Overzicht aanbieders lesmateriaal

Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap voortgezet onderwijs

Vakportaal burgerschap – SLO

Op de website Vakportaal burgerschap van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod van burgerschap in het vmbo, havo/vwo en praktijkonderwijs, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over democratische betrokkenheid vind je onder meer bij de thema’s: burgerschap (specifiek), burgerschap (geïntegreerd), democratische rechtsstaat en leerlingenparticipatie en -inspraak.

De Respect Foundation

Op de website burgerschapsmarkt.nl van de Respect Foundation vind je lesmaterialen ingedeeld per thema en te filteren op leerjaar. 

NPO Kennis

NPO Kennis is een kennisplatform met explainers en informatieve story’s over onderwerpen die jongeren bezighouden. Bekijk bijvoorbeeld de collectie over

Wikiwijs

Wikiwijs is een platform waar onderwijsprofessionals open lesmateriaal kunnen zoeken, gebruiken, maken en delen. Je vindt er ook lesmateriaal over burgerschap.

Inspiratie

Actueel

Afbeelding
10 september 2025Democratische waarden

Tweede Kamerverkiezingen 2025

Ga in de klas aan de slag met de Tweede Kamerverkiezingen 2025! Je vindt hier een overzicht aan informatie en leermiddelen.

Lees meer over
Afbeelding
19 augustus 2025Democratische betrokkenheidOnderwijs en Lesmateriaal

Prinsjesdag 2025

Hier vind je een overzicht van informatie en leermiddelen om aandacht te besteden aan Prinsjesdag op school.

Lees meer over
Afbeelding
25 oktober 2023Democratische betrokkenheidOnderwijs en Lesmateriaal

Aandacht voor de Tweede Kamerverkiezing 2023

Op woensdag 22 november 2023 is de Tweede Kamerverkiezing. Hoe kun je hier aandacht aan besteden in je klas?

Lees meer over

Blijf op de hoogte!

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Meld je aan!

 

Blijf op de hoogte!

Schrijf je net als 7200 andere
onderwijsprofessionals in voor
onze nieuwsbrief

"*" geeft vereiste velden aan

Selecteer één of meerdere sectoren*