HomeGespecialiseerd onderwijs (GO)Maatschappelijke betrokkenheid

Maatschappelijke betrokkenheid

SLO heeft definitieve conceptkerndoelen gepubliceerd voor het leergebied burgerschap. Dit leergebied burgerschap valt uiteen in drie domeinen:

A. Democratische oefenplaats
B. Samenleven in een democratische rechtsstaat
C. Vormgeven aan democratische en maatschappelijke betrokkenheid

Het thema maatschappelijke betrokkenheid komt aan de orde in het domein ‘Vormgeven aan democratische en maatschappelijke betrokkenheid’. Het thema past bij het conceptkerndoel ‘De leerling doet ervaring op met democratische en maatschappelijke betrokkenheid’.

De definitieve conceptkerndoelen gelden voor het primair onderwijs, de onderbouw van het voortgezet onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs uitstroomprofiel vervolgonderwijs. Aanvullend is de conceptversie van de functionele kerndoelen burgerschap gepubliceerd, voor leerlingen die zeer moeilijk lerend zijn of een meervoudige beperking hebben en uitstromen naar arbeidsmarkt en dagbesteding.

Deze pagina biedt momenteel informatie over de conceptkerndoelen burgerschap en wordt aangevuld met informatie over de functionele kerndoelen burgerschap zodra deze definitief zijn.

Wat houdt het in
Kennis en vaardigheden – speciaal onderwijs
Kennis en vaardigheden – voortgezet speciaal onderwijs
Aan de slag met maatschappelijke betrokkenheid

Wat houdt het in?

Maatschappelijke betrokkenheid gaat over de actieve deelname en verantwoordelijkheid van individuen in de samenleving. Het omvat het begrip van maatschappelijke kwesties, vrijwillige inzet voor het algemeen belang en het streven naar positieve verandering.

Bij dit conceptkerndoel kunnen links worden gelegd met Loopbaanoriëntatie en begeleiding (LOB). Burgerschapsonderwijs en burgerschapsactiviteiten bieden veel mogelijkheden tot kwaliteitenreflectie, werkexploratie, loopbaansturing en netwerken.

Leerlingen verkennen de eigen mogelijkheden tot maatschappelijke betrokkenheid. Dat kan inzichten opleveren over hun eigen taken en rollen, en bijdrage aan de samenleving in dagelijkse situaties en motieven om hun maatschappelijke betrokkenheid verder vorm te geven . Door bijvoorbeeld te onderzoeken welke maatschappelijke initiatieven, bewegingen en organisaties het beste aansluiten bij hun persoonlijke normen en waarden en zich te oriënteren waar ze het beste tot hun recht komen, verbreden en verdiepen leerlingen hun werkbeeld. Hiermee verkennen ze de mogelijkheden om vanuit eigen idealen bij te dragen aan de samenleving, nu en in de toekomst. Het kan daarbij gaan om actuele, maatschappelijke en duurzaamheidsvraagstukken, Het afwegen van je mogelijkheden voor maatschappelijk handelen en vervolgstappen (hoe bereik ik mijn doel?) kan worden gezien als onderdeel van loopbaansturing. In dit proces kunnen leerlingen hun netwerk gebruiken, of ze kunnen worden geholpen door de school (netwerken). (bron: SLO Definitieve conceptkerndoelen burgerschap)

Waar valt aan te denken bij maatschappelijke betrokkenheid?

Een schema of infographic maken van rollen en taken in de klas.
Een reportage maken om maatschappelijke misstanden onder de aandacht te brengen.
Spreekbeurt houden of werkstuk maken over een mogelijke oplossing voor een actueel maatschappelijk vraagstuk in de eigen omgeving.
Een monument in de omgeving van de school adopteren en onderhouden.
Verhalen beluisteren of lezen over personen die zich inzetten voor de samenleving of een betere wereld.
Bijdragen aan de organisatie van maatschappelijke activiteiten binnen of buiten de context van school en hierop reflecteren.
Verenigingen en maatschappelijke organisaties in de buurt bezoeken.
Het doelgericht inzetten van digitale media om maatschappelijke misstanden onder de aandacht te brengen.
Het onderzoeken wat de impact is van je persoonlijke leefstijl op de planeet.

(Bron: Definitieve conceptkerndoelen burgerschap en digitale geletterdheid: SLO, september 2025)

Denk verder aan:

Het voeren van een gesprek over maatschappelijke vraagstukken aan de hand van een themahoek, prentenboek of nieuwsberichten.
Het maken van een maquette voor een toekomstbestendige wijk.

In havo/vwo 3 (voortgezet speciaal onderwijs, uitstroomprofiel onderwijs):

Het uitvoeren van en reflecteren op een maatschappelijke stage of maatschappelijke diensttijd (MDT). Zie ook de thema-pagina van de sectorraad GO over de maatschappelijke diensttijd in het voortgezet speciaal onderwijs (vso).

Kennis en vaardigheden – speciaal onderwijs

Leerlingen benoemen van taken, rollen, rechten en plichten van jezelf en anderen in de samenleving;
Leerlingen onderzoeken van maatschappelijke initiatieven, bewegingen en organisaties en de middelen die zij aanwenden om bij te dragen aan de samenleving of veranderingen in de samenleving teweeg te brengen;
Leerlingen verkennen van actuele, maatschappelijke en duurzaamheidsvraagstukken; Leerlingen doen ervaringen op met verantwoordelijkheid nemen voor en bijdragen aan het welzijn van anderen;
Leerlingen verkennen van mogelijkheden om vanuit eigen idealen bij te dragen aan de samenleving, nu en in de toekomst.

Onderbouw

In de onderbouw kan een eerste stap worden gezet naar maatschappelijke betrokkenheid door te wijzen op onze voorzieningen. Van water uit de kraan, vuilnisbakken en de openbare weg maken we elke dag gebruik. Maar wie zorgt ervoor? En kun je zelf ook een bijdrage leveren aan schoon water of een schoon schoolplein?
Maatschappelijke betrokkenheid ziet men bij basisschool de Ark in IJsselstein terug in de goede doelen die zij steunen met Pasen. Hiervoor kiest zij een goed doel dat dicht bij de belevingswereld van de kinderen ligt. Basisschool De Loofboom heeft zelfs een aparte commissie voor maatschappelijke betrokkenheid ingesteld.
In de onderbouw zijn vele vakken geschikt voor het bespreken van maatschappelijke vraagstukken. Dit kan bijvoorbeeld bij geschiedenis, aardrijkskunde, economie of biologie. Het is verstandig om een met alle vakdocenten af te stemmen hoe de vraagstukken besproken worden (selectie van onderwerpen en gekozen didactiek).

Bovenbouw

Young Impact is een stichting die jongeren helpt de wereld te verbeteren op een manier die bij hen past.
Via DeSamenwerking.nu wordt de school aan verschillende maatschappelijke partners in de wijk gekoppeld. Expertisepunt Burgerschap sprak met hen over het project ‘de Opgroeiwijk’.
Het lezen van jeugdliteratuur kan eveneens de maatschappelijke betrokkenheid vergroten. Zie bijvoorbeeld de boekenlijst van Anne van Mechelen ter inspiratie.
In de bovenbouw kan een bezoek worden gebracht aan de lokale voedselbank, als tenminste vooraf afgewogen wordt of dit voor een of meer leerlingen gevoelig kan liggen. Vooraf en achteraf kan armoede als maatschappelijk vraagstuk besproken worden.
In de bovenbouw kun je met Nieuwsbegrip werken aan je burgerschaps- en leesonderwijs. Bij Nieuwsbegrip komen maatschappelijke vraagstukken voorbij.
In de bovenbouw is het vak maatschappijleer een logische plek om maatschappelijke vraagstukken te analyseren. Momenteel werkt de vakvernieuwingscommissie van SLO aan de actualisatie van het examenprogramma. Zie hier voor de stand van zaken omtrent het vak maatschappijleer. Maatschappelijke vraagstukken kunnen en zullen natuurlijk ook aan de orde komen bij andere gammavakken, talen, exacte vakken en kunstvakken.
Ook de vakvernieuwingscommissies van andere examenvakken hebben de opdracht gekregen om burgerschap te verwerken in de programma’s. Zie de hoofdpagina voor de algemene stand van zaken.

Kennis en vaardigheden – voortgezet speciaal onderwijs

Leerlingen beschrijven hoe burgers met taken, rollen, rechten en plichten bijdragen aan de samenleving;
Leerlingen onderzoeken de rol en de impact van maatschappelijke initiatieven, bewegingen en organisaties en de middelen die zij aanwenden om bij te dragen aan de samenleving of veranderingen in de samenleving teweeg te brengen;
Leerlingen verkennen van actuele, maatschappelijke en duurzaamheidsvraagstukken;
Leerlingen doen ervaringen op met verantwoordelijkheid nemen voor en bijdragen aan het welzijn van anderen;
Leerlingen reflecteren op mogelijkheden om vanuit eigen idealen of overtuigingen bij te dragen aan de samenleving, nu en in de toekomst.

Onderbouw

Young Impact is een stichting die jongeren helpt de wereld te verbeteren op een manier die bij hen past.
Tijdens de Maatschappelijke Diensttijd (MDT) zetten jongeren tussen de 12 en 30 jaar zich vrijwillig in voor een ander. Hierbij kunnen ze hun talenten ontdekken en ontmoeten ze andere mensen.

Bovenbouw

De conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap.

Tijdens de Maatschappelijke Diensttijd (MDT) zetten jongeren tussen de 12 en 30 jaar zich vrijwillig in voor een ander. Hierbij kunnen ze hun talenten ontdekken en ontmoeten ze andere mensen.
Amnesty zet zich in voor mensenrechten. Ze komt op voor deze rechten door middel van onderzoek, acties, handtekeningen inzamelen en brieven sturen. Leerlingen kunnen hierin een rol spelen via de maatschappelijke stage bij Amnesty International.
Sommige gemeenten bieden ook maatschappelijke stages aan. Zo biedt gemeente Lelystad via welzijn Lelystad een mogelijkheid aan tot het volgen van een maatschappelijke stage. Bekijk de website van jouw gemeente of zij iets aanbieden op dit vlak.

De definitieve conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap.

Aan de slag

Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze lesmaterialen:

Overzicht aanbieders lesmateriaal

Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap gespecialiseerd onderwijs

Vakportalen burgerschap (so en vso) – SLO

Op de websites Vakportaal burgerschap (so) en Vakportaal burgerschap (vso) van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over maatschappelijke betrokkenheid vind je onder meer bij de thema’s: school in de samenleving en wereldburgerschap.

NPO Kennis

NPO Kennis is een kennisplatform met explainers en informatieve story’s over onderwerpen die jongeren bezighouden. Bekijk bijvoorbeeld de collectie over

Wikiwijs

Wikiwijs is een platform waar onderwijsprofessionals open lesmateriaal kunnen zoeken, gebruiken, maken en delen. Je vindt er ook lesmateriaal over burgerschap.

Actueel

25 april 2025Maatschappelijke betrokkenheidOnderzoek