Professionalisering en draagvlak

Professionalisering: bekwame leraren

Goed burgerschapsonderwijs vraagt betrokkenheid van het hele team. Het vraagt van alle onderwijsmedewerkers handelingsbekwaamheid in onder andere het creëren van een veilige omgeving, het begeleiden en voeren van een moeilijk gesprek, het voorleven van waarden, normen, afspraken en regels.

Bestuurders, leerkrachten, ondersteunend personeel en vrijwilligers binnen de school vervullen een voorbeeldrol en functioneren als rolmodel. Door de democratische spelregels voor te leven, wordt een respectvolle, veilige oefenplaats geboden waarin geoefend kan worden. Het is belangrijk om professionalisering omtrent burgerschap een duidelijke plek in het HR-beleid van de school te geven.

Kernvragen

• Is het duidelijk welke kennis, vaardigheden en houding nodig zijn bij de onderwijsmedewerkers voor het verzorgen van burgerschapsonderwijs?
• Zijn docenten bekwaam in het uitvoeren van burgerschapsonderwijs?
• Zijn er professionaliseringsmogelijkheden voor docenten individueel of voor het hele team?

Kijk hier voor een overzicht van het professionaliseringsaanbod: professionalisering primair onderwijs

Draagvlak creëren

Draagvlak creëren om veranderingen in gang te zetten kan overal beginnen. Het kan vanuit één leerkracht in de school worden ingezet om andere leerkrachten en de directie te overtuigen. Het kan vanuit een team leerkrachten worden ingezet die belast zijn met een bepaalde taak (zoals het kiezen van een nieuwe methode) of van buitenaf, zoals een aanscherping van de wet. In alle gevallen begint het creëren van een breed gezamenlijk draagvlak pas als iedere betrokkene consent heeft verleend aan de voorgestelde verandering.

Het uitdragen van een duidelijke boodschap vanuit de schoolleiding is daarbij een belangrijke stap. Het is van essentieel belang dat de schoolleiding het goede voorbeeld geeft en hierover helder communiceert; je bent de belangrijkste zender van de verandering. Als je echt verandering ten aanzien van het burgerschapsprogramma wilt, is goede interne en externe communicatie cruciaal. Verticale communicatie (door alle lagen van de school heen waarbij werkgerelateerde onderwerpen aan de orde komen) heeft een positiever effect op de betrokkenheid dan horizontale communicatie (informele, socio-emotionele communicatie met nabije collega’s op hetzelfde ‘niveau’). Medewerkers verwachten van hun leidinggevende dat zij hierin het voortouw nemen (Vergouw, 2013).

Kernvragen

• Is de schoolleiding betrokken en heeft deze een duidelijke visie en boodschap?
• Zorgt de schoolleiding voor voldoende facilitering in tijd en middelen?
• Is er een gerichte opdracht aan een coördinator of een ontwikkelteam Burgerschap en wordt er ruimte gecreëerd om werkelijk stappen te maken?

Beleggen van taken en rollen

Als er draagvlak gerealiseerd is binnen het schoolteam en de visie is afgesproken, is de volgende stap een goede verdeling van rollen en taken vastleggen. Burgerschapsonderwijs wordt gedragen door het hele team. Alle onderwijsmedewerkers hebben een taak in het bijbrengen van sociale en maatschappelijke competenties bij leerlingen. Daarnaast heeft een aantal docenten een specifieke taak in het bijbrengen van burgerschapskennis en vaardigheden.

Kernvragen

• Is duidelijk wie verantwoordelijk is voor welke activiteit?
• Zit de verantwoordelijkheid voor het burgerschapsonderwijs bij één of een aantal docenten of heeft iedereen een taak?
• Is dit bij iedereen bekend?

Drie belangrijke aandachtspunten

1. Coördinatie burgerschap

Kies één regisseur voor burgerschap (bijvoorbeeld een coördinator burgerschap). Deze coördinator zorgt voor de initiatieven ten aanzien van het curriculum en burgerschapsactiviteiten. Diegene is ook het aanspreekpunt binnen en buiten de school. De coördinator is ook degene die de doelstellingen van het schoolteam monitort en samen met zijn/haar collega’s een vertaling weet te maken naar de (leerlingen in de) klas. Deze taken kunnen ook belegd worden bij een bestaande functionaris, zoals de schooldirecteur, bouwcoördinator en/of de kwaliteitsmedewerker. Ook kan er een werkgroep verantwoordelijk voor worden gemaakt.

2. Samenwerking en betrokkenheid

• Goed werken aan burgerschap betekent het hebben van goed gedefinieerde rollen voor iedereen, zodat er samen aan de doelstellingen gewerkt wordt. Zonder die duidelijkheid, zullen teamleden langs elkaar heen werken en gaat effectiviteit verloren. Deze interactieve rollen van de leerkrachten zullen vooraf goed uitgedacht moet worden en verfijnd worden in de uitvoering.
• Als de visie voor iedere betrokkene duidelijk is, is het van belang gezamenlijke doelstellingen te creëren. Dit bereik je door teamleden een plek aan de gesprekstafel te geven. Vertaal hierbij de visie naar de behoefte van de leerkracht(en) (of andere betrokkenen zoals een conciërge, intern begeleider of leerling) en laat hen de keuze maken hoe en aan welk doel hij of zij wil bijdragen. Bespreek hierbij waar de interesses liggen, afgestemd op de behoefte van de schoolontwikkeling en kies daarbij voor passende verantwoordelijkheden. Maak afspraken binnen het team over de verantwoordelijkheden van de gedeeld leider (bv. die van de burgerschapscoördinator) en bewaak deze als formeel leider. Als formeel leider fungeer je als coach en als facilitator aan het ontwikkelingsproces geef je richting. Het is van belang alert te zijn op de leermomenten en deze bespreekbaar te houden binnen teamverband. Succesvolle teams delen ervaringen. Zorg dat burgerschapsvorming als vast agendapunt op de teamagenda komt. Betrokkenheid uit zich door middel van consistentie, met name in het gedrag van de teamleden.

3. Voorleeffunctie voor iedereen

Elke leerkracht moet zich bewust zijn dat hij of zij een rolmodel is. Uit onderzoek blijkt dat de houding en het handelen van docenten de sleutel is voor morele educatie. Waardenoverdracht en waardenstimulering vinden niet alleen mondeling en formeel plaats door kennisoverdracht en lesinhoud, maar ook informeel en impliciet. Met andere woorden, als je leerlingen tolerantie en verantwoordelijkheid wil bijbrengen, dan ben je daarin zelf het voorbeeld. In alles wat je zegt, doet of laat, geef je vorm aan de oefenplaats voor burgerschap en de waarden van de democratie. In intervisie of collegiaal overleg kan hier expliciet aandacht voor gevraagd worden om iedereen hier bewust in te laten zijn. Waarin ben je een voorbeeld als het gaat om burgerschap? Op welke manier zijn wij als team een voorbeeld voor leerlingen en ouders? Welke regels en verantwoordelijkheden zijn in de school hetzelfde voor zowel leerlingen als leerkrachten en leidinggevenden?

Werken aan professionalisering en draagvlak: Inspiratie

Schoolvoorbeelden

OBS de Groenehoek, Bergschenhoek – Om burgerschap meer op de kaart te zetten dan al gebeurde, maakte deze school gebruik van een van onze ambassadeurs burgerschap. Met behulp van de leerlingen is er een andere, meer passende naam voor burgerschapsonderwijs gekozen: ‘Wij en de wereld’. >>>

Kijken

Samira el Boutchibti en Chris Holman
Nederland is van ons allemaal en de wereld is van iedereen. Adviseur, schrijver en trainer Samira el Boutchibti en practor burgerschap Chris Holman wisselen uit over
burgerschapsonderwijs, de professionalisering van leraren die gewenst is en hoe burgerschapscompetenties van leerlingen bezien en gemeten kunnen worden. [45 minuten]

Sylvia van Bragt en Fleur Nollet
Investeren in een sociaal veilige oefenplaats en schoolcultuur is cruciaal voor goed burgerschapsonderwijs. Adviseurs Sylvia van Bragt en Fleur Nollet van School & Veiligheid nemen je mee in dit onderwerp en geven enkele concrete instrumenten om mee aan de slag te gaan. [45 minuten]

Lezen

• Jeroen van Waveren – Een pleidooi voor grensverleggend burgerschapsonderwijs
• Hessel Nieuwelink – Hoe stimuleer je burgerschap in de klas?