De Inspectie van het Onderwijs heeft het peilingsonderzoek Mens en Maatschappij einde basisonderwijs 2022-2023 gepubliceerd. Het geeft zicht op de prestaties op het leergebied mens en maatschappij van leerlingen in groep 8. Daarnaast brengt het onderzoek het onderwijs in aardrijkskunde en geschiedenis op basisscholen in kaart. Hoewel aardrijkskunde en geschiedenis centraal staan in de peiling, raakt het ook burgerschapsvorming. ‘Mens en maatschappij’ is de naam van het nieuwe leergebied van de nog wettelijk vast te stellen kerndoelen. Nu heet het nog ‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’, waar burgerschap en ‘mens en natuur’ ook onder valt. De inspectie geeft in haar rapport aan dat kennis van de wereld, van verschillende vormen van (samen) leven, van culturen en tradities en van staatsinrichting van belang is om als burger te participeren in een pluriforme en democratische samenleving.
Een representatieve steekproef van 90 basisscholen deden in het voorjaar van 2023 mee aan het peilingsonderzoek. Een overgrote meerderheid van de basisscholen voert beleid op de integratie van mens- en maatschappijvakken met burgerschap. Leraren hechten veel waarde aan mens en maatschappij en voelen zich doorgaans bekwaam in het lesgeven hierin. Gemiddeld 60 procent van de leraren biedt aardrijkskunde en geschiedenis geïntegreerd in thema’s, projecten of breder leergebied. Een minderheid geeft daarmee vakgericht onderwijs (regelmatig gekoppeld aan taalonderwijs en soms aan burgerschap). De samenhang komt dan bijvoorbeeld door de methode die ze op school gebruiken. Leerlingresultaten worden met name op topografie bijgehouden, en minder vaak voor aardrijkskunde of geschiedenis. Evaluaties van leerlingenresultaten worden zelden gebruikt om het onderwijs bij te sturen.
Specifiek is staatsinrichting opgenomen in deze peiling, gezien dit in de Peiling Burgerschap einde basisonderwijs 2019-2020 beperkt is uitgevraagd. Het gaat bij staatsinrichting bijvoorbeeld om kennis van de rechtspraak, en het gemeentelijk en landelijk bestuur. Het is binnen één van de negen subdomeinen (kennis van geschiedenis) opgenomen en er is niet als zodanig een aparte score voor berekend. Naast kennis, zijn ook onderzoeks- en denkvaardigheden, en topografie onderzocht. In vergelijking met de vorige peiling aardrijkskunde en de peiling geschiedenis in 2008 is er nu sprake van een daling in de kennis over aardrijkskunde en geschiedenis. In 2008 was de conclusie dat de kennis toen al tekortschoot. De onderzoeks- en denkvaardigheden waren in 2008 nog niet gemeten. De meest belangrijke resultaten vatten de inspectie samen in de infographic Peil.Mens en maatschappij einde basisonderwijs 2022-2023.
Uit verdiepend onderzoek op 54 scholen bleek dat leraren het moeilijk vinden om concrete voorbeelden van leerlijnen te geven. Verder gaven ze aan behoefte te hebben aan tijd, voorbeelden, ondersteuning en scholing om een passend, dekkend en beredeneerd aanbod te organiseren, en samenhangend onderwijs te realiseren. De inspectie stelt dat de verantwoordelijkheid niet alleen bij scholen hierin ligt, maar ook bij lerarenopleidingen, schoolbesturen en beleidsmakers.
Externe experts pleiten in het rapport voor structurele maatregelen voor het leergebied:
De inspectie heeft een webpagina ingericht voor scholen om aan de slag te gaan: Aan de slag met Mens en Maatschappij: reflectievragen voor het schoolteam
