SLO heeft conceptkerndoelen gepubliceerd voor het nieuwe leergebied burgerschap. Dit leergebied burgerschap valt uiteen in drie domeinen:
A. Schoolcultuur
B. Samenleving en democratie
C. Maatschappelijke vraagstukken
Dit thema gaat over schoolcultuur. Het domein schoolcultuur bestaat uit één conceptkerndoel. Het conceptkerndoel vraagt de school te zorgen voor een democratische cultuur. Het is een aanbodsdoel; het beschrijft wat een school moet doen en aanbieden om een democratische schoolcultuur te realiseren. Aanbodsdoelen expliciteren waar iedere leerling recht op heeft, dus het ‘wat’ waar iedere leerling mee in aanraking moet komen. Kortom, dit conceptkerndoel richt zich op het aanbod van de school en niet op de vraag wat leerlingen moeten leren.
Volgens dit kerndoel moeten scholen zorgen voor een omgeving waarin leerlingen ervaringen opdoen met inspraak en participatie. Democratische waarden krijgen betekenis en leerlingen leren de democratische vaardigheden aan die noodzakelijk zijn om in een pluriforme samenleving te kunnen functioneren. De school zorgt er tevens voor dat er ruimte is om maatschappelijke vraagstukken te bespreken.
Zie ook de pagina ‘Schoolklimaat: de school als oefenplaats’.
De conceptkerndoelen gelden voor het primair onderwijs, de onderbouw van het voortgezet onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs uitstroomprofiel vervolgonderwijs. Aanvullend is de conceptversie van de functionele kerndoelen burgerschap gepubliceerd, voor leerlingen die zeer moeilijk lerend zijn of een meervoudige beperking hebben en uitstromen naar arbeidsmarkt en dagbesteding.
Deze pagina biedt momenteel informatie over de conceptkerndoelen burgerschap en wordt aangevuld met informatie over de functionele kerndoelen burgerschap zodra deze definitief zijn.
Democratische cultuur gaat over omgangsvormen die door democratie worden bevorderd en die haar mogelijk maken: vreedzaamheid, verdraagzaamheid, de bereidheid de ander te (h)erkennen als gelijkwaardige en op gelijke voet met hem, haar of hen te communiceren. (bron: SLO bouwstenen burgerschap)
Om een democratische cultuur te onderhouden zijn burgers nodig die mee kunnen doen, op kunnen komen voor zichzelf maar ook rekening kunnen houden met anderen. Leerlingen zijn burgers, nu en in wording, die op school ervaringen opdoen met het toepassen van de basiswaarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit in contexten die voor hen betekenisvol zijn. (bron: SLO burgerkaartenspel)
In de veiligheid van de eigen klas en school en waar mogelijk ook daarbuiten, verkennen en oefenen leerlingen hun rol en invloed als deelnemer aan een samenleving. De school biedt leerlingen handvatten in het denken over, het omgaan met en het reflecteren op diverse waarden, overtuigingen, belangen en emoties waarmee verschillen van inzicht verbonden kunnen zijn.
Leerlingen leren hoe ze kunnen participeren in een democratische cultuur. Binnen een democratische cultuur verkennen zij de betekenis van de waarden vrijheid, gelijkheid en solidariteit en de spanning daartussen. De school stimuleert het oefenen met het voeren van dialoog, het deelnemen aan gezamenlijke besluitvormingsprocessen en het ontwikkelen van een respectvolle omgang met diversiteit en soms tegengestelde opvattingen. Daarbij gaat het er niet alleen om wat er gezegd wordt, maar ook om hoe het gezegd wordt, en welke emoties dat op kan roepen. Ook gericht vragen stellen en actief kunnen luisteren zijn hier belangrijke vaardigheden voor.
Waar valt aan te denken bij het vormgeven van de schoolcultuur?
(Bron: SLO Conceptkerndoelen burgerschap, maart 2024)
Het domein schoolcultuur in de conceptkerndoelen sluit aan bij de bouwsteen ‘democratische cultuur’ dat in een eerder stadium ontwikkeld is. Deze bouwstenen beschrijven leerdoelen voor leerlingen en gaan dus verder dan het beschrijven van het aanbodsdoel. Per ‘bouw’ staan de leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op burgerschap.slo.nl.
Onderbouw
In de onderbouw gaan leerlingen hun eigen gevoelens herkennen en benoemen en krijgen ze inzicht in gevoelens en emoties van anderen. Leerlingen ervaren dat ze een stem hebben en deze kunnen gebruiken. Ze ervaren dat hun stem gehoord wordt en dat hun inbreng ertoe doet bij besluitvormingsprocessen in de klas. Ze weten dat de ander ook een stem heeft en kunnen hier actief naar luisteren. Ze ervaren overeenkomsten en verschillen in het gedrag van mensen. Ze leren op te komen voor zichzelf en rekening te houden met de gevoelens en standpunten een ander.
Leerlingen leren:
Bovenbouw
In de bovenbouw worden leerlingen zich bewust van het feit dat ze een stem hebben in kwesties die hen aangaan en ze leren hun mening te onderbouwen. Ze weten dat er bij besluitvormingsprocessen een opbouw is van meedenken, meepraten, meedoen en meebeslissen. Ze ontwikkelen meer begrip voor de inbreng van anderen en erkennen het belang van draagvlak voor besluiten. Ze weten dat meningsverschillen emoties kunnen oproepen en kunnen leiden tot conflict. Ze kunnen daar op een vreedzame manier mee omgaan.
Leerlingen leren:
(bron: SLO bouwstenen burgerschap)
Sociaal-emotioneel leren
Sommige scholen zijn van mening dat zij het burgerschapsonderwijs al goed hebben verankerd binnen hun school omdat ze een leerlijn sociale- emotionele ontwikkeling hebben. Dat er een relatie is met burgerschapsontwikkeling staat vast, maar burgerschapsvorming vraagt meer dan een programma voor sociaal-emotioneel leren (SEL). Je doet de burgerschapsvorming van leerlingen tekort als je het gelijk aan elkaar stelt. Hessel Nieuwelink, lector burgerschapsonderwijs aan de Hogeschool van Amsterdam, dook in de relatie tussen SEL en burgerschap en kwam tot verrassende inzichten die gebundeld zijn in het werk met de niet-zo-verrassende titel: Burgerschap en sociaal-emotioneel leren: de overeenkomsten en verschillen.
Het domein schoolcultuur in de conceptkerndoelen sluit aan bij de bouwsteen ‘democratische cultuur’ dat in een eerder stadium ontwikkeld is. Deze bouwstenen beschrijven leerdoelen voor leerlingen en gaan dus verder dan het beschrijven van het aanbodsdoel. Per ‘bouw’ staan de leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op burgerschap.slo.nl.
Onderbouw
In de onderbouw ontwikkelen leerlingen democratische werkwijzen toe te passen, waarbij ze hun eigen mening verwoorden en onderbouwen. Het deelnemen aan en beïnvloeden van besluitvormingsprocessen staan daarbij centraal. Leerlingen kunnen hieraan deelnemen, zich betrokken tonen en verantwoordelijkheid nemen voor genomen besluiten. Het vermogen om actief te luisteren en inhoudelijk te reageren op anderen ontwikkelt zich in deze fase zodat vormen van dialoog en debat kunnen worden toegepast. Deze communicatievormen dragen bij aan de ontmoeting met anderen en het andere. Dit legt de basis voor het empathie en het begrijpen van de meningen, opvattingen en leefwijzen van anderen.
Leerlingen leren:
Bovenbouw
Voor de bovenbouw verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident.
Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:
(bron: SLO bouwstenen burgerschap)
Voor meer informatie over de aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet speciaal onderwijs verwijzen wij door naar bijlage 4 van de Handleiding Burgerschap Funderend Onderwijs.
(bron: SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)
De conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap.
Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze lesmaterialen:
Overzicht aanbieders lesmateriaal
Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap gespecialiseerd onderwijs
Vakportalen burgerschap (so en vso) – SLO
Op de websites Vakportaal burgerschap (so) en Vakportaal burgerschap (vso) van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over schoolcultuur vind je onder meer bij de thema’s: burgerschap (specifiek), burgerschap (geïntegreerd), democratische rechtsstaat, kinder- en mensenrechten, leerlingenparticipatie en -inspraak, identiteit en diversiteit, debatteren en filosoferen.
Wikiwijs
Wikiwijs is een platform waar onderwijsprofessionals open lesmateriaal kunnen zoeken, gebruiken, maken en delen. Je vindt er ook lesmateriaal over burgerschap.
"*" geeft vereiste velden aan
