Democratische oefenplaats

Kennis en vaardigheden – speciaal onderwijs

Het domein democratische oefenplaats in de conceptkerndoelen sluit aan bij de bouwsteen ‘democratische cultuur’ dat in een eerder stadium ontwikkeld is. Deze bouwstenen beschrijven leerdoelen voor leerlingen en gaan dus verder dan het beschrijven van het aanbodsdoel. Per ‘bouw’ staan de leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op de website van SLO.

Onderbouw

In de onderbouw gaan leerlingen hun eigen gevoelens herkennen en benoemen en krijgen ze inzicht in gevoelens en emoties van anderen. Leerlingen ervaren dat ze een stem hebben en deze kunnen gebruiken. Ze ervaren dat hun stem gehoord wordt en dat hun inbreng ertoe doet bij besluitvormingsprocessen in de klas. Ze weten dat de ander ook een stem heeft en kunnen hier actief naar luisteren. Ze ervaren overeenkomsten en verschillen in het gedrag van mensen. Ze leren op te komen voor zichzelf en rekening te houden met de gevoelens en standpunten een ander.

Leerlingen leren:

• om te gaan met hun wensen en opvattingen en zich hierover uit te spreken;
• de gevoelens, wensen en opvattingen van anderen te herkennen;
• te accepteren dat anderen iets anders willen, maar dat dit niet tot een conflict hoeft te leiden;
• hun stem te gebruiken tijdens gezamenlijke besluitvormingsprocessen;
• dat de ander ook een stem en mogelijk een ander gezichtspunt heeft;
• hiernaar te luisteren en vragen te stellen om meer over de ander en zijn of haar gezichtspunt te weten te komen;
• conflicten in de klas op een vreedzame manier op te lossen.

Bovenbouw

In de bovenbouw worden leerlingen zich bewust van het feit dat ze een stem hebben in kwesties die hen aangaan en ze leren hun mening te onderbouwen. Ze weten dat er bij besluitvormingsprocessen een opbouw is van meedenken, meepraten, meedoen en meebeslissen. Ze ontwikkelen meer begrip voor de inbreng van anderen en erkennen het belang van draagvlak voor besluiten. Ze weten dat meningsverschillen emoties kunnen oproepen en kunnen leiden tot conflict. Ze kunnen daar op een vreedzame manier mee omgaan.

Leerlingen leren:

• dat het meepraten over zaken die hen aangaan een (kinder)recht is;
• hun mening te verwoorden en daar eenvoudige argumenten voor te geven;
• in de context van de klas te proberen anderen van hun mening te overtuigen;
• de mening van anderen in eigen woorden samen te vatten;
• hun eigen mening bij te stellen op basis van nieuwe inzichten; hun stem te gebruiken tijdens besluitvormingsprocessen in de klas- en schoolcontext en daarbij
• ruimte te maken voor de mening van alle leerlingen;
• er rekening mee te houden dat hun mening of uitlatingen emoties teweeg kunnen brengen bij anderen;
• dat mensen over onderwerpen verschillend kunnen denken; dat die verschillen soms wel, soms niet overbrugd kunnen worden en soms ook tot spanningen en conflicten leiden; conflicten in de directe omgeving op een vreedzame manier op te lossen, maar ook te accepteren dat conflicten kunnen blijven bestaan.

(bron: SLO bouwstenen burgerschap)

Sociaal-emotioneel leren

Sommige scholen zijn van mening dat zij het burgerschapsonderwijs al goed hebben verankerd binnen hun school omdat ze een leerlijn sociale- emotionele ontwikkeling hebben. Dat er een relatie is met burgerschapsontwikkeling staat vast, maar burgerschapsvorming vraagt meer dan een programma voor sociaal-emotioneel leren (SEL). Je doet de burgerschapsvorming van leerlingen tekort als je het gelijk aan elkaar stelt. Hessel Nieuwelink, lector burgerschapsonderwijs aan de Hogeschool van Amsterdam, dook in de relatie tussen  SEL en burgerschap en kwam tot verrassende inzichten die gebundeld zijn in het werk met de niet-zo-verrassende titel: Burgerschap en sociaal-emotioneel leren: de overeenkomsten en verschillen.

Ga naar Burgerschap en sociaal-emotioneel leren

Kennis en vaardigheden – voortgezet speciaal onderwijs

Het domein democratische oefenplaats in de conceptkerndoelen sluit aan bij de bouwsteen ‘democratische cultuur’ dat in een eerder stadium ontwikkeld is. Deze bouwstenen beschrijven leerdoelen voor leerlingen en gaan dus verder dan het beschrijven van het aanbodsdoel. Per ‘bouw’ staan de leerdoelen beschreven. Datgene wat de leerlingen aan het eind van de ‘bouw’ aan kennis en vaardigheden hebben kunnen ontwikkelen. Het gaat dus niet alleen over kennis maar ook over vaardigheden. De volledige uitwerking is te vinden op burgerschap.slo.nl.

Onderbouw

In de onderbouw ontwikkelen leerlingen democratische werkwijzen toe te passen, waarbij ze hun eigen mening verwoorden en onderbouwen. Het deelnemen aan en beïnvloeden van besluitvormingsprocessen staan daarbij centraal. Leerlingen kunnen hieraan deelnemen, zich betrokken tonen en verantwoordelijkheid nemen voor genomen besluiten. Het vermogen om actief te luisteren en inhoudelijk te reageren op anderen ontwikkelt zich in deze fase zodat vormen van dialoog en debat kunnen worden toegepast. Deze communicatievormen dragen bij aan de ontmoeting met anderen en het andere. Dit legt de basis voor het empathie en het begrijpen van de meningen, opvattingen en leefwijzen van anderen.

Leerlingen leren:

• standpunten onderbouwd te uiten, ook als dit een minderheidsstandpunt is, en anderen daar in discussie, debat of dialoog van proberen te
  overtuigen;
• de mening van anderen in eigen woorden samen te vatten, te beoordelen en er met inhoudelijke argumenten op te reageren;
• hun eigen mening bij te stellen op basis van nieuwe inzichten;
• manieren om de deelname van alle participanten aan dialoog, debat en discussie te bevorderen en te bewaken en ook minderheidstandpunten actief te onderzoeken;
• over verschillen van inzicht, en de waarden, overtuigingen, belangen en emoties die daarmee gemoeid zijn;
• dat die verschillen van inzicht niet altijd overbrugd kunnen of hoeven worden;
• conflicten in de klas en op school op een vreedzame manier op te lossen maar ook te accepteren dat conflicten kunnen blijven bestaan;
• spanningen en conflicten wereldwijd te onderzoeken in termen van verschillen van waarden, inzicht en belang;
• kwesties van (on)macht, (on)recht, (on)vrijheid of (on)gelijkheid in de wereld te onderzoeken en de mogelijkheden die de overheid en de leerling
  zelf hebben om in zulke kwesties te handelen;
• op welke manieren ze deel kunnen nemen aan het maatschappelijk debat en invloed kunnen uitoefenen op besluitvormingsprocessen;
• de ruimte die zij hebben om dit te doen te bevragen en zo mogelijk en zo nodig te gebruiken.

Bovenbouw

Voor de bovenbouw verdient het aanbeveling om de leerlijn burgerschap voort te zetten en waar mogelijk te koppelen aan beroepsprofielen, (profiel)vakken en loopbaanoriëntatie en (beroeps)begeleiding (LOB). Dat daarbij in de uitwerking en uitvoering gedifferentieerd kan worden naar leeftijd, ontwikkeling en mogelijkheden van (groepen) leerlingen, is evident.

Een en ander leidt tot de volgende aanbevelingen:

• Laat leerlingen standpunten niet alleen onderbouwen maar ook rechtvaardigen c.q. toetsen aan morele en ethische principes en aan rechten.
• Daag leerlingen uit om verschillen van inzicht, en de waarden, overtuigingen, belangen en emoties die daarmee gemoeid zijn, bij zichzelf en bij anderen te analyseren, daarop te reflecteren en de eigen inzichten zo nodig bij te stellen.
• Laat leerlingen nadenken over verschillende oorzaken van actuele conflicten in Nederland, Europa en de wereld en daag hen uit om verschillende scenario’s uit te werken om die binnen de internationale rechtsorde zo mogelijk geweldloos op te lossen.
• Laat leerlingen kwesties waarin (on)macht, (on)recht, (on)vrijheid en (on)gelijkheid een rol spelen in samenhang met de zgn. mondiale thema’s onderzoeken.
• Laat hen daarbij ook reflecteren op de mogelijkheden die zij en anderen hebben om hierop concreet te handelen, en welke mogelijkheden er bestaan het eigen handelingsvermogen en dat van anderen te vergroten.

(bron: SLO bouwstenen burgerschap)

Voor meer informatie over de aanbevelingen voor de bovenbouw van het voortgezet speciaal onderwijs verwijzen wij door naar bijlage 4 van de Handleiding Burgerschap Funderend Onderwijs.
(bron: SLO Handreiking Burgerschap Funderend Onderwijs)

De definitieve conceptkerndoelen gelden niet voor de bovenbouw. Voor de bovenbouw worden nieuwe examenprogramma’s ontwikkeld waarin meer aandacht zal zijn voor burgerschap.

Aan de slag

Wil je aan de slag in de klas? Neem dan een kijkje bij deze lesmaterialen:

Overzicht aanbieders lesmateriaal

Op onze website vind je per thema een overzicht van aanbieders van lesmateriaal: lesmateriaal burgerschap gespecialiseerd onderwijs

Vakportalen burgerschap (so en vso) – SLO

Op de websites Vakportaal burgerschap (so) en Vakportaal burgerschap (vso)  van het SLO vind je, onder onderwijsaanbod, lesmaterialen ingedeeld op verschillende thema’s. Lesmaterialen over schoolcultuur vind je onder meer bij de thema’s:   burgerschap (specifiek), burgerschap (geïntegreerd), democratische rechtsstaat, kinder- en mensenrechten, leerlingenparticipatie en -inspraak, identiteit en diversiteit, debatteren en filosoferen.

Wikiwijs

Wikiwijs is een platform waar onderwijsprofessionals open lesmateriaal kunnen zoeken, gebruiken, maken en delen. Je vindt er ook lesmateriaal over burgerschap.