Goed burgerschapsonderwijs vraagt het bouwen van een eigen verhaal. Vanuit de visie en context van de school vormt zich de invulling van de burgerschapsopdracht. Expertisepunt Burgerschap biedt naast informatie en praktische hulpmiddelen ook advies.
Bij Expertisepunt Burgerschap kun je terecht voor actuele informatie, tips, inspiratie en advies over het vormgeven van burgerschapsonderwijs bij jou op school. Voor vragen rondom de burgerschapsopdracht kun je contact opnemen met onze Helpdesk, zowel via de mail info@expertisepuntburgerschap.nl als telefonisch 030-2856611. Dit kunnen vragen zijn als:
Onze adviseurs kunnen informatie, advies en ondersteuning op maat en op locatie leveren. Zij helpen je verder door een gesprek of korte ondersteuning in de school, met als doel zicht te krijgen op de wettelijke eisen, de eigen situatie en de volgende stap die je kunt zetten in het doelmatig en samenhangend vormgeven van burgerschap. Ze kunnen jou wijzen op allerhande tools en informatie die beschikbaar is en jou, indien je langere begeleiding wenst, verwijzen naar experts en partijen binnen ons netwerk.
Danielle Andrien, Esther van de Berg, Maartje Reitsma en Mark Bos hielpen in de afgelopen tweeënhalf jaar basisscholen en besturen in het ontwikkelen van de schooleigen aanpak burgerschap. Vanaf 2022 zullen zij ook vo-scholen adviseren. Om scholen verder te helpen, delen ze de belangrijkste lessen tot nu toe.
Het is belangrijk om als school of bestuur goed geïnformeerd te worden over wat de wettelijke vereisten precies zijn (en ook niet zijn).
Esther: “Scholen spelen van oudsher een belangrijke rol in het opleiden van toekomstige burgers. Dat is niet nieuw. Wat ik heb gemerkt is dat het vaak nodig is deze rol nog explicieter te maken. Scholen moeten van onbewust naar bewust handelen.”
Danielle: “Door eerst uit te leggen hoe de wet in elkaar steekt en wat er verwacht wordt, ontstaat een prettig theoretisch kader, waardoor de abstractie verdwijnt. Door het beleidsplan vervolgens door te spitten, kan er een mooie brug geslagen worden naar de eigen praktijk. In de missie en visie staan vaak prachtige termen, woorden en voornemens die prachtig aansluiten bij burgerschap. Het kind centraal, wereldburgers, sociale vaardigheden: allemaal burgerschapstermen.”
Er is een grote mate van onderwijsvrijheid in de invulling van de burgerschapsopdracht. Burgerschapsonderwijs wordt meer betekenisvol naarmate de verbinding met de eigen identiteit, visie en populatie wordt gelegd.
Maartje: “Het begint met vragen stellen. Wie zijn onze leerlingen, wat drijft ze? Hoe prikkelen we ze, zodat dat ze een stap verder zetten in hun brede ontwikkeling? Welke uitdagingen kennen ze en wat willen we kinderen meegeven op het gebied van burgerschap als ze na 8 jaar de school verlaten?”
Mark: “Met name op scholen met een uitgesproken karakter, die sterk in hun overtuiging staan, leveren deze gesprekken veel op. Vaak is er enige weerstand. Ze vonden dat de overheid met deze wet hen juist iets oplegde, dat het als het ware uit hun eigen handen werd genomen. Alsof ze de kinderen moesten indoctrineren. Dat zat ze niet lekker. Maar een goed gesprek over wat burgerschap in de kern is om daar door te pakken op de eigen visie en overtuigingen, is dan de oplossing. Uitleggen dat de burgerschapsopdracht geen bedreiging is, maar juist kan aansluiten bij waar ze zelf voor staan. Ook zij hebben een eigen visie over wat ze willen meegeven aan de leerlingen voor hun toekomst in deze samenleving. De wet biedt daar juist de vrijheid voor.”
Luisteren naar overtuigingen en visies in je school is van belang, om daarna het moeilijke gesprek dat eventueel volgt niet te ontwijken.
Esther: “Om tot een beleidsplan te komen, is het belangrijk om voorafgaand aan het gesprek de deelnemers te vragen om hun visie in te leveren. Waarin ze hun eigen waarden omschrijven en formuleren welke burgers ze willen opleiden. Dan is er een goed begin van een gesprek. In de praktijk verschillen de ingeleverde visies nog wel eens met de werkelijke persoonlijke visie. Het is niet altijd eenvoudig om alle verschillende meningen een plekje te geven. Vaak lukt dat pas na een mogelijk moeilijk gesprek. Daar kan wat tijd overheen gaan, maar dat is geen ramp. Het zijn gesprekken die uiteindelijk veel voldoening geven.”
“Het zijn soms best moeilijke gesprekken, omdat iedereen een eigen mening heeft. Je kunt je voorstellen dat iets als politieke overtuiging meewerkt in de standpunten. En de vraag is: hoe vind je gemeenschappelijke grond waarop een stevig beleidsplan kan staan? Het is, vind ik, niet erg dat dit soort gesprekken gevoerd worden. Integendeel. Burgerschap gaat over spanningen, over tegenstellingen. En hoe je daar op een zinvolle manier mee omgaat.”
Om burgerschap een plek te geven in het onderwijs is vooral tijd nodig en reflectie.
Esther: “Toen bekend werd dat scholen verplicht waren met burgerschap aan de slag te gaan, klonken links en rechts wel wat verzuchtingen. Zeker in deze tijd, met de pandemie en haar gevolgen, kan ik me voorstellen dat het klinkt alsof ze ‘weer wat’ moeten. Een methode zou ze dan goed uitkomen, dan is het een kwestie van implementeren, toetsen en het vinkje kan worden gezet. Maar zo werkt burgerschap niet. Burgerschap vraagt van een school echt naar zichzelf te kijken, naar de leerlingen, de leraren, de wijk. Een methode kan een goede aanvulling zijn en dus ondersteunend werken, maar het belangrijkste is dat de leraren weten welke thema’s voor de leerlingen van belang zijn.”
Het is belangrijk om het aanpalende domein van sociaal emotioneel leren niet gelijk te trekken met de burgerschapsdoelen. Daar is meer voor nodig. Uiteindelijk is er ook voor gekozen hier een aparte publicatie over te laten schrijven.
Mark: “Sommige scholen dachten dat ze met sociaalemotionele oefeningen, zoals de Rots en Water-training, voldeden aan de burgerschapsplicht. Dat is niet helemaal zo. Sociaal-emotionele training zorgt ervoor dat het tussen kinderen onderling goed gaat, dat ze zelfvertrouwen hebben en goed met elkaar om kunnen gaan. Maar het wordt pas burgerschap als de samenleving daar ook bij betrokken wordt. Dat uitleggen en verduidelijken, daar ben ik eigenlijk best veel mee bezig geweest.”
De schoolcultuur moet in overeenstemming zijn met de normen en waarden die je als school zelf uitdraagt. Dat geldt ook voor de bestuurscultuur.
Danielle: “Vaak is daar ook nog winst te behalen. Hoe democratisch ben je op bestuursniveau? Hoe ga je om met de verschillen tussen scholen? En hoe transparant doe je dat? Welke stemmen laat je horen? Worden scholen in achterstandswijken even goed gehoord als de scholen uit de betere buurt? En als je kinderen wilt opvoeden tot actieve burgers in de samenleving, dan moet je ze betrekken en inspraak geven. Doe jij dat ook in je bestuur?”
“De grondhouding van de schoolleiding ook belangrijk. Wat leef je voor? Daar heb ik als interim-directeur ook ervaring mee. In mijn huidige school is er gedoe rondom een groep kinderen die grensoverschrijdend gedrag vertonen. Ik maak elke week een praatje met ze. En als ze merken dat je echt belangstelling hebt voor ze, en dat het verschil er mag zijn, dan is het effect daarvan ook op lange termijn voelbaar.”
Wil je gebruikmaken van een van onze adviseurs? Neem dan contact op met onze helpdesk via info@expertisepuntburgerschap.nl.
“De centrale werkgroep Burgerschap van de Hoeksche School kon, met hulp van de ambassadeur, mooie kaders voor de 21 basisscholen schetsen. Het beleidsdocument dat hieruit ontstond kon daarna eenvoudig door de scholen zelf worden aangevuld om het ‘eigen’ te maken.” – OBS De Zevensprong
“Stichting Flores Onderwijs is iedereen enthousiast over de kennis en bevlogenheid die de ambassadeurs delen over het onderwerp burgerschap. Het meenemen in wet- en regelgeving en de praktische invulling helpen ons bij de introductie en implementatie van burgerschap in onze community.” -Basisschool Dorendal
“De ambassadeur heeft er met een presentatie bij Stichting Initia voor gezorgd dat we met elkaar gaan kijken in wat er nodig is om een doorgaande lijn in burgerschap te realiseren. De koppeling met sociale veiligheid is daarbij ook te maken. Met ‘het burgerschapshuis’ is ons een goede kapstok geboden om verder op te bouwen. We hebben nog veel te doen, maar we gaan dit wel vanuit samenhang realiseren. We gaan helder formuleren wat er al is en dat aanvullen, zodat er een doorgaande lijn ontstaat.” – Stichting Initia
“Burgerschap is een enorm thema. Veel rondom burgerschap gebeurde op onze school onbewust. De ambassadeur heeft ons geholpen met structureren. Nu hebben we helder wat wij graag willen met burgerschap.” – de Suringerschool en Emile Weslyschool
“Het onderwerp is goed op de kaart gezet, directeuren vonden de manier waarop prettig. Ze hebben inmiddels de ondersteunende middelen en kunnen er met hun team mee aan de slag. Dank!” – Onderwijs Triade
“Dankzij de samenwerking weten wij als school beter hoe we de nieuwe wet kunnen interpreteren. We kunnen het plaatsen in onze schoolontwikkelingen. Niet als iets extra’s, maar juist als versterker bij de andere ontwikkelingen. Dankzij de gesprekken met de ambassadeur kunnen wij onze drijfveren voor burgerschap beter verwoorden. Hierdoor kunnen we nu ook concreter onze aanpak en doelen bepalen.” – SBO Bernardus en BS de Triangel
“Ik had aanvankelijk een enorme weerstand tegen deze wet. Maar doordat de ambassadeur de burgerschapsopdracht koppelde aan vraagstukken die bij ons in Almere bijna dagelijks spelen, inspireert ze mij om toch met dit onderwerp aan de slag te gaan.” – Almeerse scholen gemeenschap
“Ik hoopte al dat we best goed bezig waren, en door de inspirerende voorbeelden durf ik te zeggen dat we inderdaad goed op weg zijn.” – Gearhing
“Ik wilde weten of wij als school op de goede weg waren. Ik heb onze plannen gestuurd en kreeg daarop snel en goede feedback. Heel fijn, want daardoor kan ik nu verder.” – Constantijnschool
“Onder begeleiding van een ambassadeur hebben we de noodzaak van burgerschapsonderwijs bij de leraren onder de aandacht gebracht. Aan de hand van prachtige voorbeelden uit onze omgeving hebben we de noodzaak gevoeld om aan burgerschapsonderwijs meer aandacht te geven.” – Stichting Katholiek Onderwijs Volendam
Wil je gebruikmaken van een van onze adviseurs? Neem dan contact op met onze helpdesk via info@expertisepuntburgerschap.nl.
"*" geeft vereiste velden aan
